Da li su kišni vrtovi rešenje za bujične poplave u našim gradovima?

Kišni vrtovi su zanimljivo urbano rešenje za odbranu od poplava koje se u Novom Sadu pokazalo kao veoma efikasno. O tome kako se projektuju kišni vrtovi i mogućnostima njihove primene u Srbiji za portal pisala je Amela Greksa, master inženjer pejzažne arhitekture i istraživač-pripravnik sa Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu.

Analiza je pokazala veliki potencijal kišnih vrtova za unapređenje oticanja atmosferskih voda u gradovima i smanjenje njihovog zagađenja. Istraživanje je ispitivalo potencijalnu upotrebu kišnih vrtova na više lokacija u Srbiji. Kao studija slučaja uzet je grad Novi Sad.

Snažne padavine koje su prošle nedelje zahvatile mnoge predele naše zemlje još jednom su ukazale na problem pojave urbanih poplava i zagađenja vode. Može se reći da se svake godine zabeleži jedan ili više kišnih događaja koji izazovu zadržavanja atmosferske vode na urbanim lokacijama, usled nedovoljnog kapaciteta slivnika i kanalizacionih cevi da evakuišu padavine u celosti.

klima101/Amela Greksa

Meteorolozi su već zabeležili povećanu učestalost dana sa veoma velikom količinom padavina u Srbiji u odnosu na sredinu 20. veka, a očekivanja su da će zbog klimatskih promena ovakvih događaja biti još više u budućnosti.

Uz rastuću zabrinutost zbog navedenih problema, širom sveta značajna pažnja je usmerena na alternativne načine za upravljanje atmosferskim oticajem u urbanim područjima. Konvencionalni drenažni sistemi se sve više upotpunjuju ekološkim modelom upravljanja, kao što su kišni vrtovi ili biološke retenzije, koji se u javne prostore integrišu kroz urbano planiranje kako bi ublažili poplave koje nastaju nakon obilnih padavina.

Koja je zapravo uloga kišnih vrtova?

Kao održive tehnike upravljanja atmosferskim vodama koje su inspirisane prirodom, kišni vrtovi se fokusiraju na promovisanje infiltracije, u cilju da revitalizuju nepropusna područja (betonirane i asfaltirane površine) čije širenje umanjuje količinu vode koja može prirodnim putem da se infiltrira u zemljište. Istovremeno, kišni vrtovi minimalizuju upotrebu sive infrastrukture (cevovodnih rešenja) koja sakuplja i kanališe kišu u javni sistem kanalizacije.

Pored mogućnosti upravljanja atmosferskim vodama, primenom kišnih vrtova postiže se povećanje urbane biološke raznovrsnosti, zaštita od zagađenja vazduha, zaštita od zagađenja površinskih voda i smanjenje efekta toplotnog ostrva. 

Način na koji kišni vrt upravlja atmosferskom vodom podrazumeva njeno prikupljanje, prečišćavanje i privremeno zadržavanje na njegovoj površini dok se u potpunosti ili delimično ne infiltrira u zemljište. Najvažnije komponente kišnih vrtova su vegetacija i zemljište, u koje se najčešće unose različiti materijali za pospešivanje inflitracije.

Šta kažu rezultati dosadašnih ispitivanja za grad Novi Sad?

Prethodna istraživanja koja se odnose na ispitivanje potencijala primene kišnih vrtova u Srbiji, pod specifičnim mikroklimatskim uslovima, bila su usmerena na izdvajanje lokaliteta kod kojih se javlja problem zadržavanja atmosferske vode kao i analizu postojećih zagađujućih materija u atmosferskoj vodi. Analize su pokazale da su na izdvojenim lokacijama prisutne određene zagađujuće materije, kao što su teški metali (cink i olovo). 

Ispitivanje je takođe obuhvatilo i primenu simulacionog programa koji služi za testiranje budućih performansi kišnih vrtova kako bi se izvršila procena koliko bi se i u kojoj meri umanjio oticaj i rizik od poplava na analiziranim lokacijama ukoliko bi se atmosferska voda tretirala putem kišnih vrtova. 

Testirani su različiti scenariji odnosno modeli kišnih vrtova, kao što su potencijalna primena kišnih vrtova za delimičnu ili potpunu infiltraciju. Ova analiza predvidela je značajno visok stepen smanjenja oticaja za vreme kišnih događaja, dopunu podzemnih voda putem infiltracije i mogućnost smanjenja zagađenja atmosferskih voda primenom potencijalnih kišnih vrtova, stim da su rezultati ukazali na nešto bolje performanse za upravljanje padavinama manjeg intenziteta.

Prvi praktični primeri kišnih vrtova u Srbiji koji mogu poslužiti kao konkretan indikator merljivosti uspeha ovakvih ekoloških sistema, dizajnirani su da upravljaju kišnicom sa krovova stambenih objekata u prigradskom delu Novog Sada. Pored toga napravljen je i kišni vrt koji je ugrađen blizu parkinga u okviru urbanog stambenog bloka u Novom Sadu.

Sva dosadašnja ispitivanja o merenju brzine prihvatanja atmosferske vode nakon kišnog događaja, pokazuju da su rezultati o brzini infiltracije vode odlični, čak iznad očekivanih vrednosti. Svi kišni vrtovi pokazali su mogućnost da prihvate i infiltriraju 100% atmosferske vode u kratkom vremenskom roku, što ukazuje na dobar potencijal za primenu ovih rešenja za postizanje ciljeva kao što je redukcija oticaja. 

klima101/Amela Greksa

Deo analiza koji se odnosi na to kakav uticaj na infiltraciju na primer ima veličina kišnog vrta, dubina površinske zone u kojoj se sakuplja i tretira oticaj, zemljište na kojoj je projektovano itd. govore o tome da npr. veće površine i dublja površinska zona daju veću vrednost zapremine za prihvat oticaja atmosferske vode, odnosno da tip zemljišta ima ključnu ulogu u brzini infiltracije i daljem prečišćavanju vode.  Ispitivanje će se nastaviti i u daljem periodu, kako bi se ukazalo u kom pravcu dizajn i buduća implementacija kišnih vrtova u Srbiji treba da bude usmerena.

Kakve su mogućnosti u pogledu primene ovih rešenja u Srbiji?

Generalno, tretman atmosferskih voda se bazira na konceptu zahvatanja i delimičnog tretiranja početnog oticaja sa kolovoza i drugih nepropusnih površina. U tom smislu, stambena područja (urbani blokovi), saobraćajnice i parking prostori ukazuju na potencijalnu mogućnost za primenu kišnih vrtova, kako pri rekonstrukciji već postojeće ulične mreže, tako i u delovima grada gde su već prisutni strukturni elementi pejzaža (zelene trake, ostrva itd). Novogradnja ima daleko veću fleksibilnost za upravljanje atmosferskim vodama jer se kišni vrtovi mogu dizajnirati paralelno sa planiranjem ulične mreže, podzemnih instalacija i izgradnjom objekata. Veličina, odabir biljnog materijala, kao i tip kišnog vrta, zavisiće od veličine odnosno dostupne površine za uključivanje potencijalnih kišnih vrtova.

Ključno je u gusto urbanim sredinama pronaći rešenje koje će konvencionalne zelene površine pretvoriti u multifunkcionalne prostore za upravljanje atmosferskim vodama uz istovremeno usklađivanje postojeće i planirane mreže instalacija i zadovoljavanje svih ostalih funkcija kao što je na primer saobraćaj. 

Iako laboratorijska i terenska istraživanja od strane različitih autora, ističu odlične performanse ovih rešenja u ublažavanju poplava i zagađenja, planiranje i implementacija kišnih vrtova treba najpre da se zasniva na metodologiji koja problem urbanih poplava ne rešava pojedinačno jednim kišnim vrtom na nivou lokacije već primenom sveobuhvatnih mera koja uključuju planiranje, projektovanje i edukaciju. 

U tom smislu, prioriteti u primena kišnih vrtova i generalno održivih metoda za upravljanje atmosferskom vodom u Srbiji bi trebalo da budu usmereni ka prevazilaženju izazova koji prate njihovu primenu kao što su klimatske promene, ograničeno znanje i nedostatak prakse, zajedno sa nedostatkom politike i standarda o strategijama za upravljanje atmosferskim vodama.