Najjači zemljotres na svetu bio je 9,5 Rihtera: Koja su najtrusnija područja i šta Srbija može da očekuje?

Stotine miliona ljudi u jugoistočnoj Aziji osetilo je 28. marta kako zemlja pod njihovim nogama puca. Zemljotres magnitude 7,7 Rihtera čiji je epicentar bio samo 12 milja od Mandaleja u Mjanmaru, zatresao je region. Čitavi kvartovi bili su opustošeni za samo nekoliko seundi.

Energija koju je zemljotres oslobodio može se uporediti sa energijom nekoliko stotina nuklearnih eksplozija. Predmda je zvaničan broj poginulih viši od 2.700 ljudi, procena Američkog geološkog zavoda jeste da će ih biti još nekoliko, ako ne i desetina hiljada, kao i desetina milijardi dolara ekonomske štete.

Više faktora se posložilo da ovaj zemljotres postane prava katastrofa, uključujući nedostatak mera za zaštitu od zemljotresa u zgradama širom regoina.

Ali, šta je tačno izazvalo razoran zemljotres u Mjanmaru?

Oko pre 45 miliona godina, Indijska tektonska ploča sudarila se sa Evroazijskom pre nego što je Indijska počela da se zavlači ispod nje. Usitnjena kora u sredini je ono što mi danas zovemo Himalaji. Ovaj planinski venac, i ceo region, pun je raseda nastalih usled tog epskog geološkog nagomilavanja. 

Indijska ploča i dalje veoma sporo prodire u Evroazijsku, a ti brojni rasedi preuzimaju mnogo en energije kao rezultat toga. Povremeno, oni pucaju i oslobađaju tu energiju u vidu zemljotresa.

profimedia

Događaj od 28. marta bio je poseban gigantski lom duž jednog specifičnog rascepa po imenu Sagaing.

Koja su najtrusnija mesta na svetu?

Najtrusnija mesta na svetu – Japan, Indonezija, Čile, Kalifornija, Italija, Turska i Filipini – dele zajedničku osobinu: nalaze se na granicama tektonskih ploča koje se sudaraju, klize ili uvlače jedna ispod druge.

Naučna zajednica, kroz teoriju tektonike ploča, koncepta koji je revolucionarizovao geologiju u 20. veku – identifikovala je ključne zone na Zemlji gde su ova kretanja najintenzivnija, čineći određena mesta izuzetno podložnim seizmičkoj aktivnosti.

Pacifički vatreni prsten: Epicentar seizmičke aktivnosti

Jedna od najpoznatijih seizmičkih zona na svetu je takozvani Pacifički vatreni prsten, područje koje okružuje Tihi okean i proteže se duž obala Severne i Južne Amerike, istočne Azije, Australije i Novog Zelanda. Ova zona je dom za oko 90 odsto svih zemljotresa na planeti i 75 odsto aktivnih vulkana, prema podacima Američkog geološkog zavoda (USGS). Države poput Japana, Čilea, Perua, Meksika i Indonezije nalaze se na ovom području, gde se sudaraju velike tektonske ploče poput Pacifičke, Severnoameričke, Južnoameričke i Filipinske ploče.

profimedia

Na primer, Japan leži na spoju četiri tektonske ploče: Pacifičke, Filipinske, Evroazijske i Ohotske. Ova pozicija čini ga jednom od seizmički najaktivnijih zemalja na svetu. Veliki zemljotres u Tohokuu 2011. godine, magnitude 9.0, izazvao je cunami i nuklearnu katastrofu u Fukušimi, što je samo jedan od dokaza o snazi ovih tektonskih sila. Studije Japanske meteorološke agencije pokazuju da Japan doživljava hiljade manjih potresa godišnje, od kojih su mnogi posledica subdukcije – procesa gde se jedna ploča uvlači ispod druge.

Indonezija: Arhipelag na vulkanskom prahu

Indonezija, sa preko 17.000 ostrva, leži na granici Indo-Australijske i Evroazijske ploče. Ova zona subdukcije odgovorna je za česte zemljotrese i vulkanske erupcije. Prema istraživanjima indonezijske Agencije za meteorologiju, klimatologiju i geofiziku (BMKG), zemlja doživljava više od 5.000 potresa godišnje. Jedan od najsmrtonosnijih bio je zemljotres magnitude 9.1 u Acehu 2004. godine, koji je izazvao cunami i odneo preko 230.000 života u 14 zemalja. Naučnici ističu da je Indonezija izuzetno ranjiva zbog svog položaja na "vatrenom prstenu" i velike gustine naseljenosti.

Čile: Mesto najjačeg zemljotresa na svetu

profimedia

Čile se nalazi na granici Južnoameričke i Nazca ploče, gde Naskanska ploča tone ispod kontinenta brzinom od oko 7-9 cm godišnje, prema podacima iz studija objavljenih u časopisu Nature Geoscience. Ova subdukcija uzrokovala je najjači zabilježeni zemljotres u istoriji – zemljotres u Valdiviji 1960. godine magnitude 9.5. Čileanski geolozi procenjuju da se duž ove zone oslobađa ogromna količina energije akumulirane tokom vekova, čineći ovu zemlju jednom od najtrusnijih na svetu.

Kalifornija: Veliki potres se tek očekuje

profimedia

U Sjedinjenim Američkim Državama, Kalifornija je sinonim za zemljotrese zbog raseda San Andreas, koji je granica između Pacifičke i Severnoameričke ploče. Ovde ploče klize jedna pored druge brzinom od oko 3-5 cm godišnje, što stvara stalnu napetost. USGS navodi da Kalifornija doživljava desetine hiljada malih potresa godišnje, dok su veći, poput zemljotresa u San Francisku 1906. (magnitude 7.8), ostavili trajne posledice. Naučnici predviđaju da bi "Veliki potres" (The Big One) mogao pogoditi ovu regiju u narednim decenijama.

Česti zemljotresi i u Italiji

Italija leži na granici Evroazijske i Afričke ploče, gde se odvija kompleksna kolizija i subdukcija. Ova dinamika uzrokuje česte zemljotrese, posebno duž Apeninskog poluostrva. Nacionalni institut za geofiziku i vulkanologiju (INGV) beleži stotine potresa godišnje, uključujući razorni zemljotres u Amatričeu 2016. (magnitude 6.2).

Italijanski seizmolozi ističu da je ova regija posebno ugkuje česte zemljotrese u regiji, posebno duž Apeninskog poluostrva. Italija je dom nekoliko aktivnih vulkana, poput Etne i Vezuva, koji su direktno povezani sa tektonskim procesima. Prema podacima Italijanskog nacionalnog instituta za geofiziku i vulkanologiju (INGV), zemlja doživljava stotine potresa godišnje, od kojih su mnogi koncentrisani u centralnim i južnim regijama.

Zemljotres u Akvili 2009. godine (magnituda 6.3) i onaj u Amatričeu 2016. (magnituda 6.2) pokazali su koliko je ova zona seizmički nestabilna. Naučnici upozoravaju da Italija ostaje pod konstantnim rizikom zbog sporog, ali neprekidnog sudara između ovih ploča.

Turska pod pritiskom

profimedia

Turska je još jedno ključno seizmičko područje, smešteno na Anatolijskoj ploči, koja je stisnuta između Evroazijske, Afričke i Arapske ploče. Severnoanatolijski rased, duž severne Turske, i Istočnoanatolijski rased na istoku zemlje odgovorni su za brojne razorne zemljotrese. Zemljotres u Izmiru 1999. godine (magnituda 7.6) odneo je preko 17.000 života, dok je katastrofa u Kahramanmarašu 2023. (magnituda 7.8) dodatno podvukla ranjivost ove regije. Prema studijama objavljenim u časopisu Geophysical Research Letters, Turska je pod konstantnim tektonskim stresom, što je čini jednom od najopasnijih zona u Evroaziji.

Filipini: Arhipelag na raskršću ploča

Filipini leže na Filipinskoj ploči, koja je okružena Pacifičkom, Evroazijskom i Indo-Australijskom pločom. Ova pozicija rezultira visokom seizmičkom i vulkanskom aktivnošću. Filipinski institut za vulkanologiju i seizmologiju (PHIVOLCS) beleži hiljade potresa godišnje, uključujući značajne događaje poput zemljotresa na Mindanau 2019. (magnituda 6.9). Subdukcija duž Filipinskog rova i drugih obližnjih zona čini ovu zemlju izuzetno trusnom.

Srbija bez brige

profimedia

Prema rečima seizmološkinje Ane Mladenović, kod nas u Srbiji ne može da se dogodi zemljotres slične razorne moći kao onaj koji je pogodio region Mjanmara pre par dana.

"Kod nas srećom ovakvi zemljotresi ne mogu ni u teoriji da se dogode", izjavila je Mladenović za Euronews Srbija. 

"Nama najbliže aktivno područje sudaranja jeste između Jadranske mikro ploče i Dinarida, dakle duž Jadranske obale. To što se u Hrvatskoj, BiH, Crnoj Gori i Albaniji događa nije ništa čudno, ali to su zemljotresi koji ne mogu ni blizu ovakve magnitude da idu"

Mladenović je naglasila da naši građani ne moraju da brinu od ovako razornih potresa, bar ne u bliskoj budućnosti.