Godišnjica pada Berlinskog zida: Prelomni momenat u istoriji sveta čiji se odjeci osete i danas

Prelomni momenat koji je odredio potonju istoriju sveta, simbolički kraj Hladnog rata, dogodio se padom Berlinskog zida 9. novembra 1989. godine.

Bio je to uvod u ujedinjenje Nemačke, naredne 1990. godine, a pre svega označio je kraj Istočnog bloka. Angela Merkel, nekadašnja kancelarka Nemačke, četvrt veka kasnije taj događaj opisaće kao "epski udarac tiraniji".

Gradnja Berlinskog zida, svojevrsnog simbola Hladnog rata, započela je avgusta 1961. Namera je bila da Nemačka Demokratska Republika (Istočna Nemačka) ogradi svoj deo Berlina od zapadnog dela grada kako bi se zaustavili brojni prelasci, zapravo bežanje građana Nemačke iz sovjetske zone, odnosno DDR-a na Zapad. 

AP photo

Računa se da je do 1961. sa prostora sovjetske zone na Zapad prebeglo čak 3,5 miliona građana Nemačke, što je bilo podsticano i činjenicom da su vlasti Zapadne Nemačke (Savezne Republike Nemačke) u docnijoj fazi bežanje na Zapad nagrađivale zavidnim novčanim darom. 

Ukupna dužina zapreke bila je oko 160 km. Do 1989. najmanje 138 osoba je poginulo prilikom pokušaja bega preko Zida, a bilo ih je čak 5.075 kojima je beg uspeo. 

Padu Zida neposredno je prethodilo više događaja koji su ubrzali urušavanje sistema unutar DDR-a, pa otuda posledično i probijanje fizičke barijere između istočnog i zapadnog  dela Berlina.

Erih Honeker, dugogodišnji čelnik DDR-a, odnosno Partije socijalističkog jedinstva Nemačke, povukao se iznenada, nakon susreta i razgovora sa Mihailom Gorbačovom, podnevši ostavku 18. oktobra 1989. na opšte iznenađenje.  

AP Photo/Werner Kreusch

Masovni protesti od 9. oktobra u Lajpcigu bili su verovatno prekretnica. Čak 70.000 demonstranta zaposelo je tada središnji deo grada. Hiljade policajaca i pripadnika službi bezbednosti koji su se nalazili u neposrednoj blizini odnekud se nisu usudili da reaguju, uprkos činjenici da je okupljanje te vrste bilo nelegalno, i ranije je uvek odlučno razbijano i kažnjavano.  

Šta je zapravo prethodilo tako neobičnom ponašanju znatnog dela populacije Istočne Nemačke? 

Pre svega, promene koje je Mihail Gorbačov pokrenuo u Sovjetskom Savezu postupno su se prelile i na prostor sovjetske Istočne Evrope. Započelo je lagano "odmrzavanje", najviše u Mađarskoj, Poljskoj, potom i u Čehoslovačkoj. 

AP photo/Eddie Worth

Svega nekoliko godina ranije, početkom te decenije, opšte nezadovoljstvo u Poljskoj dovelo je do državnog udara i vojne uprave generala Jeruzelskog, što je izvesno bilo plod procene elita u Varšavi da bi se mogla dogoditi sovjetska intervencija, poput onih u Mađarskoj 1956. ili Čehoslovačkoj 1968, ukoliko ne bude sputan masovni bunt koji je predvodio pokret "Solidarnost" Leha Valense, iza kog je zapravo stajala Rimokatlička crkva, a u krajnjem, danas se zna, i zapadne tajne službe. 

Sada je međutim situacija bila iz osnova promenjena. Na vlasti u Moskvi se nalazio Gorbačov koji je čvrsto namerio da reformiše sovjetski sistem i koji je nesumnjivo upozorio lidere sovjetskog bloka da se na upotrebu represije kakva je ranije bila uobičajena iz Moskve ne bi gledalo dobronamerno.      

Tog leta, 1989. godine, vlasti u Budimpešti uklonile su žičane prepreke sa granice sa Austrijom, kao gest navodno dobre volje dobrosusedskih odnosa. Mikloš Nemet, reformski opredeljeni predsednik Vlade Mađarske doneo je takvu odluku pristavši na organizovanje takozvanog "Panevropskog piknika" na granici dve zemlje 19. avgusta. U pozadini se zapravo nalazio, danas se zna, Oto fon Habzburg. 

AP Photo/Markus Schreiber

Tu situaciju odmah je iskoristilo više stotina građana DDR-a, da prebegne u Austriju. Procenjuje se da ih je bilo oko 600. 

Helmut Kol, kancelar Nemačke, precizno je prokomentarisao da je "prvi kamen Berlinskog zida srušen tada u Mađarskoj".  

Iako je događaj u Šopronu u prvom trenutku predstavljen kao jednokratan, Mađarska je već narednog meseca i formalno otvorila granice, čim je obezbeđena ruta za beg i građanima Istočne Nemačke.

Paralelno, Mihail Gorbačov 7. oktobra boravi u Berlinu i javno poziva Eriha Honekera na reforme, ma šta to značilo.

Usledilo je, sa jedne strane, povlačenje Honekera, sa druge, masovni skupovi u Istočnoj Nemačkoj koji su okončani probijanjem Berlinskog zida, a na kraju i nestankom Nemačke Demokratske Republike.

Posle masovnih nemira u Lajpcigu, dva dana nakon što je Gorbačov javno prozvao Honekera, kada se okupilo čak 70.000 demonstranata, nepunih deset dana docnije, 18. oktobra, Erih Honeker podnosi ostavku. Na njegovo mesto dospeo je Egon Krenc. 

Istina, protesti u Istočnoj Nemackoj su ponegde postojali već tokom septembra.

Zanimljivo je da je tada 77-godišnji Honeker, očigledno potpuno svestan novih tendencija, ostatak života proveo u Čileu, u kojem je tada još uvek poslednju reč imao Augusto Pinoče.  
Na Aleksanderplacu, u Berlinu, 4. novembra, okupilo se, prema pojedinim procenama, čak pola miliona demonstranata. 

Usledila je 9. novembra odluka Politbiroa koji je predvodio Egon Kranc, da se građanima DDR-a dopusti emigriranje. 

Iako je odluka bila zapravo uslovna, podrazumevala je procedure, Ginter Švabovski, predstavnik Politbiroa za javnost, medijima je, međutim, slavodobitno saopštio da ona stupa na snagu odmah, nasuprot onome što je zaista odlučeno.

Posle njegove izjave, te večeri, 9. novembra, usledio je stampedo građana Istočne Nemačke na Berlinski zid.

Pripadnici granične službe DDR-a, suočeni sa svojevrsnom poplavom onih koji su odmah navalili na granične prelaze, a bez ikakve nove zvanične instrukcije, na kraju odlučuju da otvore granicu. 

Bio je to kraj, tada još neformalni, i Istočne Nemačke, ubrzo i Istočnog bloka, a u krajnjem čak i Sovjetskog Saveza, dve godine kasnije.