Priča o najdugovečnijem domu umetnosti u Beogradu: Paviljon "Cvijeta Zuzorić" i dalje čeka rekonstrukciju

Paviljon "Cvijeta Zuzorić" dom je likovnih umetnika već sto godina, ali je u veoma lošem stanju. Krov prokišnjava, grejanje ne radi, a zbog nerešenog pravno-imovinskog statusa Udruženja likovnih umetnika Srbije u ovom prostoru, rekonstrukcija nije mogla na vreme da se izvede. 

Ministarstvo kulture zato je nedavno donelo Rešenje o obrazovanju i imenovanju radne grupe za rešavanje problema u vezi sa korišćenjem umetničkog paviljona Sveta Zuzorić, sa zadatkom da razmotri, ispita, obrazloži i predloži nadležnim organima rešenje za rekonstrukciju objekta i adekvatan smeštaj ULUS-a tokom rekonstrukcije, kao i da predloži ugovor kojim će se regulisati korisnički uslovi i vremenski period korišćenja predmetnog prostora. ULUS traži da korisnik prostora budu oni.

Dobili su podršku pojedinih institucija i javnih ličnosti i pokrenuli peticiju koja zasad ima oko hiljadu potpisa.  Iz Ministarstva kulture nije stigao odgovor na naša pitanja kako preformiranje radne grupe, tako ni nakon njega.

Istorija Paviljona

Na ideju da se osnuje Udruženje prijatelja umetnosti "Cvijeta Zuzorić" došao je još 1922. godine pisac i tada državni službenik Branislav Nušić. Naziv duguje jednoj od najvećih muza Balkana, dubrovačkoj lepotici, plemkinji i pesnikinji s kraja 16. i početka 17. veka, koja je oko sebe uvek okupljala brojne umetnike.

Wikipedia/Javno vlasništvo

Godine 1928. angažovanjem ovog društva, a uz podršku Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete, kojim je u tom momentu Nušić rukovodio, Beogradska opština dodeljuje Društvu prijatelja umetnosti plac na Malom Kalemegdanu. 

Nakon toga započinje izgradnja Umetničkog paviljona, prema nagrađenom nacrtu arhitekte Branislava Kojića, koja je bila finansirana dobrovoljnim doprinosima ljubitelja umetnosti i prijatelja Društva, kao i različitim privatnim inicijativama za prikupljanje sredstava, a najčešći vid prikupljanja sredstava je bila organizacija balova koje je Društvo priređivalo. Najznačajnija sredstva, ipak, obezbeđena su uz pomoć države.

Od prve godine nastanka Paviljona ustanovljene su dve velike kolektivne izložbe čija tradicija traje i danas. "Prolećna izložba" je predstavljala dela jugoslovenskih umetnika, a "Jesenja izložba" dela beogradskih umetnika. Iako su ove izložbe vremenom menjale svoju koncepciju, do današnjih dana ove dve manifestacije čuvaju ugled najvažnijih izložbenih događaja na kulturnoj mapi Beograda i drže autoritet najstarijih izložbi na ovim prostorima. 

U periodu između dva svetska rata, istaknuti predstavnici srpske avangarde su izlagali svoje umetničke radove u Paviljonu. Pored "Prolećne" i "Jesenje izložbe", Udruženje je u Umetničkom paviljonu "Cvijeta Zuzorić" priređivalo i mnogobrojne međunarodne izložbe. Udruženje je organizovalo i velike izložbe jugoslovenskih umetnika širom Evrope, na kojima su predstavljani najbolji umetnički radovi epohe.

Umetnički program Paviljona je od samog početka ujedinjavao različite strukovne inicijative pa je uz likovnu, uključivao i književnu i muzičku sekciju. U vreme kada Beograd nije posedovao pravu koncertnu dvoranu, mnogobrojni koncerti su organizovani u sklopu muzičke sekcije. Svoja ostvarenja su u okviru književne sekcije predstavljali domaći i strani književnici, a među njima su bili Ivo Andrić, Branislav Nušić, Veljko Petrović, Isidora Sekulić, Svetislav Petrović, Desanka Maksimović, Aleksandar Vučo i mnogi drugi.

Period od 1929 -1940. jedan je od najproduktivnijih u istoriji Paviljona. Zahvaljujući socijalnim i kulturnim preobražajima u ovom periodu, izložbeni program je bio dinamičan i predstavljao je raznovrsne umetničke tendencije. U to vreme u Paviljonu su izlagale najrazličitije, a danas istorijski važne, umetničke grupe: "Lada", "Oblik", "Dvanaestorica", "Desetorica", "Nezavisni", "Život", "Decembarska grupa" i druge.

Aktivnosti Društva prijatelja umetnosti preuzeo ULUS

Aktivnosti u Umetničkom paviljonu "Cvijeta Zuzorić" prekinute su Drugim svetskim ratom, ali su već od kraja 1944. nastavljene u okviru pravnog naslednika, Udruženja likovnih umetnika Srbije (ULUS), koje je formirano 1945, i ubrzo zatim uključeno u Savez udruženja likovnih umetnika Jugoslavije (SULUJ). ULUS je odlukom gradske uprave dobio Paviljon na korišćenje i upravljanje, s obzirom na to da je dotadašnje Društvo prijatelja umetnosti "Cvijeta Zuzorić" ugasilo svoju delatnost kako bi ULUS preuzeo izlagački program Paviljona. Akt predaje Paviljona ULUS-u potpisala je poslednja predsednica Društva prijatelja umetnosti, Krista Đorđević.

Tanjug/Vladimir Sporčić

Ranih posleratnih godina Paviljon svojom programskom delatnošću reflektuje promene dominantnih paradigmi u umetnosti, koje se kreću od zastupljenog socijalističkog realizma ka socijalističkom estetizmu i visokom modernizmu. 

Zaslugom Udruženja, razvoj socijalne politike i politizacija rada umetnika se intenziviraju: izlagački prostori postaju besplatni kako za umetnike tako i za publiku, olakšava se zaposlenje posle završenih umetničkih akademija, a odlasci u inostranstvo na studijske boravke se stimulišu. Pored toga, formirani se fondovi za pomoć umetnicima i započinje se sa dodelom ateljea članovima Udruženja likovnih umetnika Srbije. 

Uz pomoć Komisije za kulturne veze sa inostranstvom, u Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić" stižu značajne međunarodne izložbe koje prate presek savremenih umetničkih tokova na svetskoj sceni tog vremena. Ove izložbe su upoznale lokalne umetnike sa aktuelnim globalnim umetničkim tokovima i dale im priliku da vide remek dela svetske savremene umetničke scene, a Paviljonu su omogućile da narednih decenija prati međunarodne trendove u umetnosti.

Od 1973. do 1975. godine izvršena je adaptacija i rekonstrukcija Paviljona, čime je on dobio svoj današnji izgled. Ponovo je otvoren 1975. godine šesnaestim Oktobarskim salonom u organizaciji Kulturnog centra Beograda. U periodu od 1978. do 1986. godine Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić" je delovao kao samostalna radna zajednica, čiji je program koncipirao Programski savet, zasebno stručno telo sastavljeno od istaknutih kritičara i istoričara umetnosti tog perioda. I pored toga, ULUS-ove tradicionalne izložbe i samostalne izložbe članova Udruženja imale su kontinuitet u izlaganju i zagarantovane termine u godišnjim programima Umetničkog paviljona.

Radnoj zajednici UP "Cvijeta Zuzorić" je u periodu od 1981. do 1986. godine bila poverena organizacija Oktobarskog salona, a ustanova je uživala adekvatnu materijalnu i logističku podršku državnih institucija. 

Prisilno iseljenje

Posle masovnih protesta koje su organizovali nezadovoljni umetnici usled prisilnog iseljenja ULUS-a iz prostora u Baba Višnjinoj ulici broj 19, gde je Udruženje privremeno bilo smešteno, Grad Beograd je 1986. godine vratio Paviljon na upravljanje i korišćenje ULUS-u. Radna zajednica "Cvijeta Zuzorić" je ugašena, a deo zaposlenih ostao je da radi u okviru Udruženja. Iste godine Grad Beograd je za potrebe arhiviranja dokumentacije i skladištenja obimne arhivske građe, a naročito velike kolekcije umetničkih radova iz Fonda mladih (1972-1992), ULUS-u privremeno ustupio stan u Mišarskoj ulici broj 1. Ovaj prostor je restitucijom 2019. godine vraćen potomcima predratnih vlasnika, usled čega je čitava arhiva ULUS-a preseljena u podzemni depo Paviljona gde se i danas nalazi.

Opšta društvena i politička kriza devedesetih godina negativno se odrazila kako na rad Udruženja, tako i na sam objekat Paviljona. Prekinuta su nekada sigurna finansijska sredstva, koja su tokom osamdesetih obezbeđivana od strane gradskog Sekretarijata za kulturu i Ministarstva kulture za umetničku produkciju i rad Udruženja.

U 2020. godini, Skupština Grada Beograda predvidela je renoviranje Umetničkog paviljona "Cvijeta Zuzorić" za koje su sredstva već izdvojena, a dodatna sredstva se očekuju od strane Evropske unije. Međutim, ova odluka gradskih vlasti je, usled proglašenja vanrednog stanja zbog globalne pandemije Korona virusom i niza nerešenih pitanja u vezi sa izvedbom zahvata, i dalje nije realizovana. Na godišnjoj Skupštini ULUS-a održanoj  28. decembra 2019. godine, članovi i članice Udruženja su se jednoglasno izjasnili da, u slučaju predstojećeg renoviranja Paviljona, neće dozvoliti da sedište ULUS-a napusti zgradu Umetničkog paviljona "Cvijeta Zuzorić".