Igre 
Niškom deklaracijom pre 110 godina izneti ratni ciljevi Srbije
Komentari07/12/2024
-11:35
U Nišu je 7. decembra 1914. pre 110 godina doneta deklaracija - akt kojim je Vlada Kraljevine Srbije, u jeku Prvog svetskog rata, nedvosmisleno naglasila da je ratni cilj Srbije oslobođenje i ujedinjenje Srba sa drugim neoslobođenim južnoslovenskim narodima, Hrvatima i Slovencima.
Nišku deklaraciju je tog 7. decembra 1914. usvojila Vlada Kraljevine Srbije, a zatim istog dana i Narodna skupština Srbije, čime je ona postala zvaničan akt.
Ratna prestonica Srbije tada je bio Niš, gde se u to vreme nalazilo administrativno središte zemlje, pošto se Beograd kao granična varoš našao na samoj linji fronta.
To je konkretno značilo da se u Nišu nalazila ne samo Vlada već i Skupština Kraljevine Srbije. Središte ratne komande bio je pritom Kragujevac.
Deo stručnog odbora bile najznamenitije ličnosti u Srbiji
Deklaracija je doneta u zdanju Oficirskog doma u Nišu, koji je u to vreme bio privremeno mesto zasedanja Narodne skupštine.
Vlasti Srbije obrazovale su prethodno Odbor, sastavljen od intelektualaca, stručnjaka, koji su imali zadatak da stručno osmisle na koji način bi valjalo uobličiti, i svetskoj javnosti predstaviti, kako Srbija vidi borbu koja je bila u toku, odnosno ratne ciljeve Kraljevine Srbije. Bila je to zamisao Nikole Pašića.
Verovatno najistaknutija ličnost stručnog odbora bio je Jovan Cvijić, geograf i etnograf svetskog glasa.
Povezane vesti
Stalo se na stanovište da su Srbi, Hrvati i Slovenci zapravo etnički jedan, troimeni narod, te da je oslobođenje sunarodnika koji se nalaze pod vlašću Austrougarske glavni cilj.
U razradi, to je značilo oslobođenje Dalmacije, Bosne, Hercegovine, Vojvodine, dakle Srema, Banata, Bačke, Baranje, Hrvatske i Slavonije, kao i slovenačkih zemalja, i njihovo ujedinjenje sa Srbijom, čime bi bila obrazovana zajednička država.
Bilo je to vreme Kolubarske bitke, pa je verovatno pojava Niške deklaracije u tom trenutku bio jedan od vidova ratnih napora Srbije. Postojala je nesumnjivo namera da se tim putem apeluje na austrougarske podanike južnoslovenskog porekla.
Ideja bliskosti i svojevrsnog zajedništva među Južnim Slovenima tada je imala danas nepojmljivu široku popularnost, posebno među intelektualcima.
Prvaci Antante, tadašnjih saveznica Srbije, sve do poznih faza rata nisu međutim prihvatali načela Niške deklaracije.
Situacija se u tom smislu promenila pošto su se Sjedinjene Države uključile u rat.
Predsednik Vilson stao je na stanovište samoopredeljenja naroda, što je nadalje značilo da je postojanje Austrougarske dovedeno u pitanje.
Povezane vesti
U evropskim članicama Antante dugo je međutim postojalo uverenje da će Dvojna monarhija, iako verovatno umanjena, preživeti Svetski rat. To međutim nije biše bilo moguće kada je načelo samoopredeljenja naroda prevladalo.
Nišku deklaraciju je nasledila Krfska deklaracija 1917. godine
Veliku ulogu tada, bliskim odnosima sa predsednikm Vilsonom, odigrao je prvak pokreta za osamostaljenje Češke, odnosno Čehoslovačke Tomaš Masarik. U to vreme Masarik je kao politički emigrant boravio u SAD.
Ugledni intelektualac koji je i prethodno kao poslanik u Rajhsratu (skupštini) Austrije, pod vlašcu Habzburga, bio oličenje principijelne borbe za prava ne samo Čeha i Slovaka nego i Južnih Slovena, odigrao je i tada presudnu ulogu. Poput one koju je imao u vreme takozvanog Veleizdajničkog procesa 1909. godine, kada su vlasti Austrougarske zatočile pedesetak istaknutih Srba, s optužbom za izdaju, što je razobličeno između ostalog i velikim zalaganjem Tomaša Masarika. Iskonstruisana optužba je potom sasvim propala, kao neosnovana.
Povezane vesti
Tokom rata emigranti jugoslovenske orjentacije sa prostora Habzburške monarhije, Srbi, Hrvati i Slovenci, obrazovali su Jugoslovenski odbor, koji je delovao iz više centara, prestonica zemalja Antante, iz Londona, Pariza, Rima. Pojedini među njima priključiće se, na Solunskom frontu, srpskoj vojsci kao dobrovoljci.
Prvaci Jugoslovenskog odbora usklađivali su nadalje sa zvaničnim predstavnicima Srbije, dok je rat trajao, detalje odnosno principe vezane za predstojeće stvaranje zajedničke jugoslovenske države.
Tako je nastala Krfska deklaracija, jula 1917. godine, koja je takođe sadržala načelo jednog troimenog naroda.
Pošto je zajednička država stvorena, prvog dana decembra 1918. kao plod pobeda srpske vojske, odnosno poraza Centralnih sila i raspada države Habzburga, načelo jednog troimenog naroda, postalo je sastavna, temeljna postavka državnog ustrojstva zajedničke države, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno od 1929. godine Kraljevine Jugoslavije.
Komentari (0)