Na današnji dan proglašena Kraljevina SHS: Istorija slobode, mučeništva, stradanja i nestabilnosti

Na današnji dan pre 106 godina, proglašena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koju je sa političkim predstavnicima Kraljevine Srbije, kao i predstavnicima naroda buduće države proklamovao prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević, u kući Krsmanovića na Terazijama u Beogradu.

Nova država je nastala kao plod pobede Kraljevine Srbije u Prvom svetsku ratu, nakon što je probijen Solunski front, a srpska vojska, iako ranjena najtežom epopejom u svojoj istoriji, svoj ratni put završila duboko na teritoriji tada neprijateljske Austrije.

Proglašenju jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca prethodili su zaključci skupština srpskog i drugih naroda Srema, kao i Banata, Bačke i Baranje i Crne Gore o potrebi hitnog i neodložnog ujedinjenja sa pobedničkom Kraljevinom Srbijom.

Takođe, predstavnici većinski srpskih srezova u Bosni i Hercegovini, kao i predstavnici Srba i Hrvata iz Dalmacije, su izrazili želju za hitnim i neodložnim ujedinjenjem sa Srbijom, nezavisno od odluka takozvane države Slovenaca, Hrvata i Srba, koja je nastojala da svoje ujedinjene sa Kraljevinom Srbijom predstavi kao ujedinjenje dve države.

Legitimitet i legalitet ujedinjena izražen na narodnim skupštinama

Prepoznajući momenat, ali i shvatajući potrebu da buduća država u svakom smislu nosi legitimitet odluka, svoju želju za životom u slobodi prvo je izrazio narod Srema, 24. novembra na velikoj skupštini u Rumi, kada se Srem direktno prisajedinio svojoj matici. Za tom skupštinom je usledila i Narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena iz Banata, Bačke i Baranje, koja je dan kasnije, 25. novembra 1918., donela odluku o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji.

vojvodina.gov.rs

Velika Narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori je održana u Podgorici 26. novembra 1918., a na njoj je odlučeno "da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu".

Prestolonaslednik Aleksandar je u ime kralja Petra Prvog, proglasio "ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca", i rekao da će po usvajanje ove odluke uslediti obrazovanje Vlade, koja će biti odgovorna Narodnoj skupštini, a čiji će najvažniji zadatak biti utvrđivanje državnih granica u skladu sa etnografskim načelima.

Politička nestabilnost obeležila "prvu" Jugoslaviju

Do donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine, odluke od 1. decembra 1918. godine su posmatrane kao "konstitutivni akt", te su bile osnov na kojem je funkcionisala novostvorena Kraljevina SHS.

U tih tri godine, vlast u Kraljevini SHS predstavljali su kralj, odnosno regent Aleksandar, vlada i Privremeno narodno predstavništvo, a upravo je prva Vlada Kraljevine SHS obrazovana 20. decembra 1918., dok se Privremeno narodno predstavništvo sastalo 1. marta 1919. godine.

Kraljevina SHS će 10 godina kasnije formalno promeniti ime u Kraljevina Jugoslavija, po planu kralja Aleksandra o stvaranju jedinstvene države u kojoj živi "jedan narod u tri plemena", što je starija ideja srpske inteligencije, koja će u drugačijem obliku da opstane do konačnog raspada "druge" Jugoslavije 1991. godine.

Ujedinjenu državu je nakon Prvog svetskog rata pogodila ekonomska, ali i politička kriza koja je kulminirala vređanjem srpskog naroda u Skupštini od strane političkih predstavnika hrvatskog naroda, Stjepana Radića i njegovih kolega iz Hrvatske seljačke stranke, na šta nije ostao nem Srbin iz Crne Gore i poslanik Narodne radikalne stranke Puniša Račić, koji je na njih pucao 20. juna 1928. godine u najvišem zakonodavnom domu, nakon čega je od strane kralja Aleksandra zavedena diktatura.

Država je pod naletom narastajuće krize u Evropi pred Drugi svetski rat prvo menjala svoje unutrašnje uređenje, pokušavajući da zadovolji apetite, pre svega, hrvatskog naroda, da bi na kraju podlegla pritiscima i 1941. godine nakon kratkotrajnog Aprilskog rata bila ugušena u krvi od strane nacističkog okupatora i domaćih izdajnika.

Na njenim ruševinama će upravo hrvatski ustaški režim počiniti genocid nad Srbima, ubivši u Nezavisnoj državi Hrvatskoj oko milion Srba u sistemima koncentracionih logora, masovnim i pojedinačnim zločinima.

Pod naletom saradnika okupatora Srbi će da dožive stradanje i na Kosovu i Metohiji i Staroj Srbiji od strane albanskih balista u značajnoj meri.

I "druga" Jugoslavija nestala u krvi

Svoje postojanje Jugoslavije je nastavila po završetku Drugog svetskog rata, nakon oslobođenja, ali je pre toga 29. novembra 1943. u Jajcu Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) pod vođstvom kasnijeg predsednika Josipa Broza Tita, proglasilo "drugu" Jugoslaviju.

Veliki deo teritorije zemlje je u tom trenutku još uvek bio pod okupacijom, a toj "novoj" države je nedostajao i međunarodni legitimitet, jer je većina velikih sila do kraja rata priznavala kraljevinu kao jedinu legitimnu državnu organizaciju na toj teritoriji.

Ipak, ubrzo je usledio dogovor Tita sa izaslanikom kralja Jugoslavije Petra Drugog Karađorđevića, Ivanom Šubašićem i usvajanje novog Ustava, a januara 1946. godine proglašena je Federativna Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ), koja je 1963. preimenovana u Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju (SFRJ), a takođe je i zabranjen povratak u zemlju samom kralju Petru Drugom.

Tanjug/Vladimir Sporčić

Druga Jugoslavija, tj. SFRJ je formalno prestala da postoji 1991. godine, kada se od nje, nakon kratkotrajnog sukoba secesionista sa Jugoslovenskom narodnom armijom (JNA), prvo otcepila Slovenija, a zatim nakon blokade kasarni JNA i krvavog sukoba i Hrvatska.

Ubrzo će istim putem da krenu i politički predstavnici Muslimana i Hrvata u Bosni i Hercegovini, što je rezultiralo građanskim ratom, čiji je produkt današanja Bosna i Hercegovina, sastavljena od Federacije BiH i Republike Srpske.

Jedina jugoslovenska republika koja je SFRJ napustila bez rata je te 1991. godine bila Makedonija, tj. današanja Severna Makedonija.

Preostale jugoslovenske republike, Srbija i Crna Gora su u aprilu 1992. proglasile Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ) kao pravnu naslednicu SFRJ, a ona je pod tim imenom trajala do 2003., kada se naziv Jugoslavija konačno izgubio proglašenjem Državne zajednice Srbije i Crne Gore.

Srbija i Crna Gora su u punom obimu postale zasebne i nezavisne države 2006. godine, nakon referenduma u Crnoj Gori, kojim je proglašena nezavisnost ove zemlje.

Negacija odluka iz 1918. godine je postala popularna tema na prostoru te bivše velike zemlje, pa je sto godina od Velike podgoričke skupštine, crnogorski parlament 29. novembra 2018. usvojio Rezoluciju o poništenju odluka iz 1918. sa obrazloženjem da je tada navodno ukinut dotadašnji suverenitet Crne Gore, iako je za odluke, prema kojima su Srbi u Crnoj Gori i u Srbiji isti narod, jednoglasno glasalo svih 160 poslanika te legitimne skupštine.