Lekcije iz španske groznice koje su nam pomogle i u borbi sa koronom

Nedugo nakon završetka Prvog svetskog rata svet je zahvatila pandemija gripa koja je u naredne dve godine usmrtila između 50 i 100 miliona ljudi. Nešto više od 100 godina kasnije svet je pogodila pandemija koronavirusa. Postavlja se pitanje da li smo izvukli neke lekcije iz pandemije španske groznice koje su nam danas bile od presudnog značaja?

Dok se svet oporavljao od globalnog rata koji je odneo oko 20 miliona života, iznenada se pojavila smrtonosnija opasnost – novi grip. Smatra se da je pandemija koja je postala poznata kao španska groznica, započela u skučenim i prepunim vojnim kampovima na zapadnom frontu. Nehigijenski uslovi, posebno u rovovima duž francuske granice, pomogli su virusu da se inkubira, a zatim i proširi. Rat se završio u novembru 1918. godine, ali kako su se vojnici vraćali kući noseći sa sobom virus, još veći gubitak života bio je pred vratima domova vojnika.

Godine 2005. u Centru za kontrolu i prevenciju bolesti u Atlanti rekonstruisan je Fajferov bacil za koji se veruje da je izazvao grip. Međutim, zanimljivo je da virus danas i da izađe iz laboratorije nikada ne bi mogao da izazove pandemiju kao pre više od 100 godina jer je globalni imunitet stvoren kontaktima sa H1N1 virusima influence. 

Iako bi danas španski grip bio bezopasan, on nam je ostavio veliko nasleđe, ali i umnogome pomogao u današnjoj borbi sa koronom.

Pandemiju uvek čini više talasa

Baš kao i u slučaju koronavirusa, pandemija španske groznice dogodila se u tri raziličita talasa tokom perioda od 12 meseci. Put se pojavila u proleće 1918. godine u Severnoj Americi i Evropi. U svom najsmrtonosnijem obliku španski grip se pojavio u septembru iste godine i do novembra pokosio desetine miliona ljudi širom sveta. Poslednji talas zahvatio je Australiju, SAD i Evropu krajem zime i proleća 1919. godine.

Mutacije su normalne

Kada je virus zarazio veliki deo svetskog stanovništva i kada je razvijen prirodni imunitet, soj iz 1918. godine počeo je da mutira i evoulira. Malo drugačije verzije gripa harale su tokom zime 1919/20. i 1920/21. godine, ali su bile manje smrtonosnije i gotovo se nisu razlikovale od sezonskog gripa.

profimedia

 

Mere spasavaju živote

Najbolja lekcija iz pandemije španskog gripa je istorijska greška grada San Franciska koji je posle samo mesec dana od epidemije gripa ukinuo zabranu javnog okupljanja. Ovaj grad je virus pogodio u septembru 1918. godine kada su se vojnici vraćali kući iz Prvog svetskog rata. Obavezno nošenje maski i zabrana javnih okupljanja postali su obavezne mere već 18. oktobra. Kada su zabrane urodile plodom i smanjio se broj novozaraženih i preminulih već 21. novembra ukinute su mere nakon kojih je usledilo slavlje na ulicama i masovni odlasci na utakmice i u pozorište. Samo tri nedelje kasnije, epidemija je doslovno "eksplodirala“, što je rezultiralo brojem od 3.000 preminulih od zaključavanja - tri puta više nego pre mera.

Upala pluća je najčešći ubica

Mnogi ljudi koji umiru od kovida podležu neobičnom obliku upale pluća koji zahvata oslabljeni imuni sistem. 

To je nešto što kovid 19 deli sa španskim gripom, mada mora se reći da je stopa smrtnosti od kovida višestruko niža od stope španskog gripa. Stariji ljudi i oni sa ugroženim imunim sistemom – koji čine većinu preminulih, podložniji su infekcijama koje uzrokuju upalu pluća. Upravo zato nam je bolje razumevanje citokinske oluje s početka 20. veka pomoglo i u borbi sa kovidom.

Virus uvek nađe put

Avio-saobraćaj je tek bio u povoju kada je počela španska groznica. Ipak, malo je mesta na Zemlji koja su izbegla stravične posledice. Možda je širenje španskog gripa bilo sporije širom sveta jer se „nosio“ železnicom i putničkim parobrodima, a ne avionima. Neka mesta su odolevala mesecima, pa čak i godinama pre nego što je grip stigao i doneo svoje strašne posledice. 

Druga mesta su pak, uspela da obuzdaju grip često koristeći osnovne tehnike prevencije koje se koriste i 100 godina kasnije. Na Aljasci je jedna zajednica u zalivu Bristol izbegla grip jer su se zatvorili u škole, zabranili javna okupljanja i isključili pristup selu sa glavnog puta. Bila je to niskotehnološka verzija ograničenja putovanja koja se danas koristi kao jedna od glavnih mera.

Različiti virusi ciljaju različite populacije

Lekari su španski grip opisali kao "najveći medicinski holokaust“ u istoriji. Nije samo stvar u brojki umrlih već činjenici da su to uglavnom bili mladi i zdravi ljudi. Obično se zdrav imuni sistem može razumno dobro nositi sa gripom, ali ova verzija je "udarila“ tako brzo da je preplavila imuni sistem, uzrokujući prekomernu reakciju poznatiju kao i citokinsku oluju, a koja nastaje kada se pluća preplave tečnošću koja postaje savršen rezervoar za sekundarne infekcije. Zanimljivo je da stariji ljudi nisu bili toliko podložni, možda zato što su već imali vrlo sličan soj gripa koji je počeo da se širi populacijom 1830-ih godina.

profimedia

 

Javno zdravlje je najbolja odbrana

Španski grip izbio je u svetu koji je upravo izašao iz svetskog rata, a vitalni javni resursi preusmereni su na vojne napore. Ideja javnog zdravstvenog sistema bila je u povoju – na mnogim mestima je samo srednja ili viša klasa mogla priuštiti posetu lekaru. Grip je tako ubijao mnoge u sirotinjskim četvrtima i drugim urbanim sredinama, tačnije populaciju koja se loše hranila i imala najgore sanitarne uslove, a često i one sa osnovnim zdravstvenim uslovima.

Tako je grip podstakao razvoj sistema javnog zdravlja širom razvijenog sveta jer su naučnici i vlade shvatili da će se pandemije širiti brže nego što su se događale u prošlosti. 

Pandemija je rat

Vlade su morale da mobilišu resurse kao da su u ratu, stavljajući u karantin one koji pokazuju znakove bolesti, odvajajući obolele od onih koji pate od ozbiljnijih bolesti i ograničavajući kretanje. Mere javnog zdravlja za koje vidimo da se danas donose širom sveta u naporima da se zaustavi širenje koronavirusa jedan su od najtrajnijih efekata španskog gripa.