Igre 
Dug i mučan put do Temeljnog ugovora: Posle deset godina stavljena tačka na raspravu o statusu SPC
Komentari03/08/2022
-22:13
Nakon deset godina pregovora, više radnih verzija, mnogo kilometara pređenih u protestnim litijama i smene vlasti posle 30 godina, potpisan je Temeljni ugovor između Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve. Njime su regulisani pravni odnosi između države Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve koja na tom prostoru ima četiri eparhije.
U pitanju su Eparhija budimljansko-nikšićka sa sedištem u Beranama, Mitropolija crnogorsko-primorska sa sedištem u Cetinjskom manastiru, ali se na teritoriji Crne Gore nalaze i manastiri u nadležnosti Eparhije zahumsko-hercegovačke i Eparhije mileševske.
Crna Gora uspela je da nesmetano dogovori i potpiše ugovore koji regulišu odnose sa drugim verskim zajednicama koje postoje na njenoj teritoriji, ali taj proces sa SPC je bio mnogo teži.
Na dogovor se čekalo 10 godina
Vlada Crne Gore u januaru 2012. potpisala je ugovore sa Svetom stolicom, Islamskom zajednicom i Jevrejskom zajednicom u Crnoj Gori. Jedine koje su nije nisu potpisale takav ugovor sa Vladom su Sprska pravoslavna crkva i Crnogorska pravoslavna crkva.
Upravo zbog sukoba između SPC i CPC nije došlo do dogovora. Nesuglasice između dve verske zajednice traju već decenijama. Takozvana Crnogorska pravoslavna crkva nastala je 1993. godine, tako što su iz SPC istupili pojedini članovi i formirali kanonski nepriznatu crkvu. Ona je kao nevladina organizacija prijavljena 17. januara 2003. Trenutni vođa CPC je Miraš Dedeić, koji je i sam nekada delovao u okviru SPC, ali je raščinjen.
Tadašnji premijer Crne Gore Igor Lukšić predložio je da pregovori sa obe pravoslavne zajednice budu vođeni zajedno, ali je to odbijeno. Od svog osnivanja CPC ističe da je verska zajednica Crnogoraca, dok SPC otpužuje da je verska zajednica Srbije, odnosno susedne države.
Podršku Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi otvoreno je pružila Demokratska partija socijalista Mila Đukanovića, koji je 2011. godine kazao da "Mitropolija crnogorsko-primorska Srpske pravoslavne crkve (SPC) nije u saglasju sa državnim interesima Crne Gore", te da joj je "centrala u drugoj zemlji, koja ne gleda blagonaklono na crnogorsku nezavisnost". Đukanović je 2019. godine i otvoreno pozvao Carigradsku patrijaršiju da prizna autokefalnost CPC.
Povezane vesti
Zakon o slobodi veroispovesti doveo do protestnih litija i produžio pregovore
Osim nesuglasica zbog CPC, potpisivanje Temeljnog ugovora odužio je i Zakon o slobodi veroispovesti koji je uprkos protivljenju Mitropolije crnogorsko-primorske, kao i tadašnje opozicije, Skupština Crne Gore usvojila 26. decembra 2019. godine. Taj Zakon imao je za SPC sporne članove 52 i 53.
Njima se određivalo da verski objekti i zemljište koje koriste verske zajednice na teritoriji Crne Gore, a koji su izgrađeni novcem države do 1. decembra 1908. godine pripadaju državi Crnoj Gori, a prema članu 53 vrši se popis takvih objekata u katastar nepokretnosti. SPC je isticala da je prisutna u Crnoj Gori još od vremena dinastije Nemanjića i da je takvo dokazivanje vlasništva nad imovinom bilo nemoguće.
To je izazvalo masovne proteste širom zemlje u vidu litija koje su se održavale mesecima u više gradova Crne Gore uprkos vremenskim neprilikama. Bilo je to okupljanje ne samo vernika SPC, već i svih koji su smatrali da Zakon o veroispovesti SPC stavlja u nepravedni položaj u odnosu na druge verske zajednice.
profimedia
Mnogi analitičari su isticali da je na krilima tog nezadovoljstva građana, na leto sledeće 2020. godine ujedinjena opozicija uspela da sa vlasti sruši, činilo se do tada, neprikosnovenu Demokratsku partiju socijalista Mila Đukanovića koja je bila na vlasti punih 30 godina. Bio je to prvi put da je tadašnji mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije izašao na glasanje za parlamentarne izbore.
AP/Risto Bozović
Te izborne noći 30. avgusta prvi se javnosti obratio nosilac liste koalicije "Za budućnost Crne Gore" Zdravko Krivokapić. Da je bio svestan koliko je izbornom rezultatu doprinelo nezadovoljstvo vernika SPC dokazuje i to što se nakon objavljivanja rezultata iz izbornog štaba odmah uputio u Hram Hristovog Vaskrsenja u Podgorici gde se sreo sa Amfilohijem.
Nova vladajuća koalicija, po najavljenom obećanju biračima, izmenila je sporne odredbe zakona, koje je Đukanović vratio Skupštini na ponovno odlučivanje. Ipak, 25. januara 2021. konačno je usvojen izmenjeni Zakon o slobodi veroispovesti, što je predstavljalo krajnje ostvarenje cilja litija, a ostavilo mogućnost SPC da napokon uredi odnose sa državom Crnom Gorom. A šta je bilo sa ugovorom?
Više najava o potpisivanju
Već nakon smene vlasti 2020. godine SPC je pregovarala sa novim premijerom Zdravkom Krivokapićem. Stvari se menjaju nakon smrti Amfilohija 30. okrobra 2020. Iako se činilo da je ugovor usaglašen, te da se samo čeka na potpis, postalo je jasno da postoje nesuglasice između crnogorskog premijera i SPC.
Povezane vesti
Takav odnos izašao je na videlo nakon iznenadne posete Krivokapića Patrijaršiji 27. maja 2021. Krivokapić je tada sa patrijarhom Porfirijem razgovarao dva sata iza zatvorenih vrata, nakon čega nije bilo izjava. Jedino što je bilo jasno je da potpisivanja ugovora neće biti.
"Predložio sam da temeljni ugovor sa SPC bude potpisan na Cetinju, 30. oktobra, na dan upokojenja mitropolita Amfilohija", saopštio je tada Krivokapić. Temeljni ugovor je tada pretrpeo ponovo izmenu, da bi u avgustu nova verzija bila poslata Patrijaršiji na odobrenje, čime je potpisivanje opet odloženo.
Vrhunac tenzija Krivokapićeve vlade i SPC bio je prilikom ustoličenja novog mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, 5. septembra 2021. godine na Cetinju. To ustoličenje proteklo je u prilično uzavreloj atmosferi, građani nezadovoljni što će novi poglavar SPC u Crnoj Gori biti ustoličen u Cetinjskom manastru u kojem počivaju mošti svetog Petra Cetinjskog, blokirali su put ka tom manastiru.
Tanjug/AP/Risto Božović
Uprkos mogućnosti veće eskalacije sukoba, do ustoličenja je došlo na do tada nezabeležen način: mitropolit se u pratnji patrijarha Porfirija i pripadnika službi bezbednosti helikopterom prebacio na polje pored manastira. Snimci dvojice crkvenih velikodostojnika koje naoružani pripadnici bezbednosnih službi uz pancirno ćebe sprovode do manastira obišli su ne samo regionalne medije, već i svetske.
Povezane vesti
Iako je vlada Krivokapića tada uspela da sačuva bezbednost kako bi se održao skup SPC, njegova vlada nije uspela da potpiše Temeljni ugovor.
Tanjug/STR
Uoči pada vlade Zdravka Krivokapića u Beograd su doputovali lider GP URA Dritan Abazović i lider SNP-a Vladimir Joković. Nakon sastanaka u Patrijaršiji, patrijarh Porfirije saopštio je da je "siguran da će Temeljni ugovor biti potpisan čim se normalizuju političke prilike u Crnoj Gori".
Već po formiranju nove, 43. Vlade Crne Gore najavio je Abazović da će sva ona pitanja koja su kočila napredak zemlje na evropskom putu i uticala na loše regionalne, ali unutrašnje odnose rešiti. Jedan od uslova podrške novoj, prekomponovanoj vladi nastaloj na izbornoj pobedi opozicije u avgustu 2020. godine, Socijalistička narodna partija Crne Gore istakla je potpisivanje Temeljnog ugovora sa SPC.
Da li je ovim stavljena tačka na pitanje odnosa SPC i države Crne Gore?
Vlada Crne Gore usvojila je 8. jula na sednici predloženi nacrt Temeljnog ugovora nakon više od četiri sata rasprave. Glasalo je 13 ministara, protiv je bilo pet, dok tri ministra nisu prisustvovala sednici.
Nakon i formalnog potpisivanja ugovora, on stupa na snagu. Ipak, u pitanju je krovni dokument, koji čvrsto definiše pojedine oblasti poput toga da postoji odvojenost SPC i države Crne Gore, da SPC ima pravni subjektivitet, kao i da joj država garantuje nepovredivost prava na svojinu. Međutim, pojedine oblasti otvorene su za dopunu.
One će dodatno biti određene kroz druge zakone koji regulišu datu oblast, poput pitanja uvođenja veronauke u škole, ili drugih odnosa koje uređuje zakon o zaštiti kulturnih dobara.
Da bi se osigurala primena potpisanog dogovora, u samom Temeljnom ugovoru je i odredba koja kaže da će za praćenje primene i unapređenje saradnje ugovornih strana biti obrazovana Mešovita komisija sa jednakim brojem predstavnika. Napominje se da će se sastajati po potrebi, a najmanje jednom u šest meseci.
DPS najavio da će oboriti Vladu
Demokratska partija socijalista Mila Đukanovića najavila je da pokreće inicijativu u Skupštini za izglasavanje nepoverenja Vladi Crne Gore.
"Inicijativa je otvorena za sve one koji takođe smatraju da se Vlada neodgovorno odnosi prema nacionalnim interesima", naveli su iz te stranke.
Kako je najavio DPS, potpisan ugovor je protivan Ustavu Crne Gore i biće suspendovan odmah nakon izbora nove Vlade.
Upravo lider te stranke i predsednik Crne Gore Milo Đukanović najavio je takav rasplet ukoliko dođe do potpisivanja ugovora.
"Gospodin Abazović se opredelio prilično iznenada da preformuliše prioritete vladine agende, tako da umesto ispunjavanja pregovoračkih poglavlja 23 i 24, u prvi plan je doveo potpisivanje ugovora o pitanjima od zajedničkog interesa Vlade Crne Gore i SPC. Sve što je rađeno na tom planu je rađeno veoma trapavo, tako da zapravo nije došlo ni do konstituisanja tog ekspertskog tima koji bi preuzeo odgovornost da Vladi pomogne u oceni da li je sve što je zapisano u ugovoru u skladu sa interesima Crne Gore“, naveo je Đukanović.
Đukanovićeva glavna kritika ugovora je da u njemu nisu dovoljno zaštićeni državni interesi Crne Gore. Zato Đukanović najavljuje da će nakon pokretanja njegove inicijative parlament nastaviti da funkcioniše do održavanja izbora, a do tada bi moralo da prođe između 60 i 90 dana.
Šta piše u ugovoru
Temeljni ugovor sa SPC od 2012. do danas imao je više verzija, a prvu je napisao upravo mitropolit crnogorsko-primorski Amfiohije, ali ono što je bio sadržaj ugovora javnost nikada nije saznala.
Jedina verzija Temeljnog ugovora koja je dospela u javnost je ona koju je aktuelna Vlada Crne Gore objavila 28. juna ove godine.
U objavljenoj verziji, ugovor ima 20 članova, a državu Crnu Goru predstavlja Vlada Crne Gore, SPC Sveti Arhijerejski Sinod.
Obe potpisnice su se obavezale da su, svaka u svom polju delovanja, nezavisne i samostalne i obavezuju se da će u međusobnim odnosima u potpunosti poštovati to načelo.
Naglašava se da država Crna Gora priznaje kontinuitet pravnog subjektiviteta i u skladu sa svojim Ustavom garantuje Crkvi i njenim crkveno-pravnim licima (eparhijama, crkvenim opštinama, manastirima, zadužbinama, samostalnim ustanovama i fondovima i, prema crkvenoj nameni, pojedinim hramovima) vršenje javnopravnih ovlašćenja u Crnoj Gori u skladu sa pravoslavnim kanonskim pravom i Ustavom SPC.
Navodi se da država garantuje Crkvi nepovredivost prava svojine nad manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima i prostorima u njenom vlasništvu u skladu sa pravnim poretkom države.
"Država se obavezuje da, u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom, izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti u vlasništvo Mitropolije crnogorsko-primorske, Eparhije budimljansko-nikšićke, Eparhije mileševske, Eparhije zahumsko-hercegovačke i njihovih crkveno-pravnih lica kojima pripadaju", piše u tekstu.
Predviđeno je da će se u slučajevima premeštanja, iznošenja iz države ili otuđenja dobara koja predstavljaju kulturnu baštinu države, a na kojima pravo svojine ima Crkva, primenjenjivati odredbe zakona kojim se uređuje zaštita kulturnih dobara.
"Nadležna crkvena vlast ima pravo da samostalno uređuje njenu unutrašnju organizaciju i da osniva, menja, ukida ili priznaje crkveno-pravna lica prema odredbama pravoslavnog kanonskog prava i Ustava SPC", navodi se u tekstu.
Država jemči Crkvi, crkveno-pravnim licima, sveštenstvu, monaštvu i vernicima, slobodu održavanja duhovnih i administrativnih veza, saglasno pravoslavnom kanonskom pravu i Ustavu SPC i to sa svojim najvišim crkvenim telima, sa drugim pomesnim pravoslavnim crkvama, kao i sa verskim zajednicama.
"Sveti Arhijerejski Sabor SPC je kao najviša crkvena vlast isključivo nadležan za izbor, hirotoniju i postavljenje arhijereja u eparhijama u Crnoj Gori, kao i za osnivanje, mijenjanje i ukidanje eparhija u skladu sa pravoslavnim kanonskim pravom i Ustavom SPC", navodi se u tekstu.
Ukazuje se da samo zbog izuzetnih razloga i sa izričitim pristankom crkvenih vlasti ti objekti i prostori mogu biti korišćeni u druge svrhe.
U tim objektima i prostorima državni organi ne mogu preduzimati bezbednosne mere bez prethodnog odobrenja nadležnih crkvenih organa, "osim u slučajevima kada to nalažu razlozi hitnosti zaštite života i zdravlja ljudi".
"Prilikom održavanja bogosluženja ili verskih obreda na javnim mjestima i otvorenim prostorima (litije, hodočašća i slični crkveni obredi), nadležne crkvene vlasti će blagovremeno obavestiti državne organe koji će osigurati javni red i bezbednost ljudi i imovine", napominje se u tekstu.
Neradni dani za pravoslavne hrišćane
Kao neradni dani za pravoslavne hrišćane u Crnoj Gori predviđene su nedelje i verski praznici: Badnji dan, Božić i Sabor Presvete Bogorodice, Veliki Petak, Vaskrsni Ponedeljak i Prvi dan Krsne slave.
Ugovorne strane su saglasne da će zaposlenima kod poslodavca omogućiti u skladu sa aktima poslodavca korišćenje odmora u toku radnog vremena na verske praznike: Sveti Sava, Sveti Vasilije Ostroški i Sveti Petar Cetinjski, radi učestvovanja u verskom obredu.
Restitucija pokretnih i nepokretnih crkvenih dobara, oduzetih ili nacionalizovanih bez pravične naknade biće izvršena u skladu sa zakonom koji će uređivati materiju restitucije u Crnoj Gori, uz prethodni dogovor sa nadležnim crkvenim vlastima.
Ugovorne strane su saglasne da je to pitanje potrebno regulisati u razumnom roku, dok će nepokretnu i pokretnu imovinu koja treba da bude vraćena Crkvi u vlasništvo ili za koju će država obezbediti pravičnu naknadu, utvrdiće Mešovita komisija sastavljena od predstavnika strana ugovornica.
Crkva ima pravo da gradi hramove i crkvene objekte, kao i da proširuje i preuređuje postojeće, a nadležne vlasti Crne Gore će prihvatiti predlog ako nema objektivnih razloga koji su protivni javnom interesu, dodaje se u tekstu.
Komentari (0)