Igre 
Zakon o kulturnom nasleđu Srbije zbog kojeg se bune u Hrvatskoj: Kome pripada dubrovačka književnost
Komentari30/01/2022
-22:03
Ko polaže pravo na dubrovačku književnost? Ovo pitanje izazvalo je pravu buru pre svega u hrvatskoj, ali i srpskoj javnosti, nakon što je Zakon o kulturnom nasleđu, usvojen u decembru u Skupštini Srbije, u Zagrabu ocenjen kao problematičan i sporan.
Inicijalna kapisla za novu rudnu svojatanja zapravo je stav u članu 23. zakona koji definište staru i retku bibliotečku građu i u kome se navodi da je čine "izdanja dubrovačke književnosti koja pripadaju i srpskoj i hrvatskoj kulturi, zaključno sa 1867. godinom".
"Ovom je zakonskom intervencijom na koju hrvatska diplomatija i politika nije reagovala pune tri sedmice stavljena tačka na `i` na višedecenijska službena srpska prisvajanja dubrovačke književnosti putem brojnih publikacija, knjiga, istupa, ali i izdanja Matice srpske u kojima su objavljivani stari dubrovački pesnici i pisci", objavio je hrvatski Večernji list tim povodom.
I dok hrvatski kritičari smatraju da se pomenutim zakonom "još jednom potvrđuje velikosrpski projekat", stručna javnost u Srbiji smatra da su takve ocene neutemeljene, jer književnost starog Dubrovnika pripada obema nacionalnim književnostima, i hrvatskoj i srpskoj.
"Ukoliko istinski razumemo duh starog Dubrovnika i ukoliko uvažavamo njihovu autentičnost i specifičnost, te ukoliko ne pokušavamo u potpunosti da prekrojimo i falsifikujemo njegovu stvarnost, onda bi najtačnije, najargumentovanije i najpravednije bilo stari Dubrovnik i njegovu književnost smatrati zajedničkim nasleđem Srba i Hrvata", smatra prof. dr Dragana Stanića (Ivan Negrišorac), predsednik Matice srpske.
Tanjug/Jaroslav Pap
Srpski zakon hrvatska ministarka za kulturu i medije Nine Obuljen Koržinek nazvala je "skandaloznim", pozivajući Srbiju da odustane od posezanja za "hrvatskim teritorijama i kulturnom baštinom".
Oštru kritiku uputio je i Hrvatski institut za jezik i jezikoslovlje, dok je predsedništvo Matice hrvatske saopštilo da je "zgroženo" zakonom i u saopštenju navelo da "iza prividnog prvorazrednog interesa za hrvatske pisce stoji isključivi interes za hrvatskim prostorom, za hrvatskim morem".
Povezane vesti
"Dubrovačka književnost pripada dubrovačkoj, hrvatskoj, evropskoj i svetskoj kulturi, a sa srpskom kulturom nemaju baš nikakve veze", smatraju u Zavodu za povijesne znanosti HAZU u Dubrovniku, odakle je reagovao i dubrovačko-neretvanski župan Nikola Dobroslavić poručujući srpskim vlastima da se "okane ćorava posla jer je velikosrpski projekat poražen devedesetih godina ne samo na području Dubrovnika nego i u celoj Hrvatskoj".
Iz sedišta HAZU u Zagrebu su poručili da Akademija priprema preporuku Vladi Hrvatske s popisom najvažnijih tema za zaštitu hrvatskih nacionalnih interesa tokom pregovora s Bosnom i Hercegovinom, Crnom Gorom i Srbijom u pogledu njihovog ulaska u Evropsku uniju.
Od Evropske komisije zatražio je reakciju hrvatski evroposlanik Karlo Resler iz HDZ-a, zahtevajući da se zaštiti kulturna baština država članica i preispita da li Srbija ispunjava sve obaveze u pregovaračkom poglavlju 26 o obrazovanju i kulturi, koje je privremeno zatvoreno.
Zajednička jezička prošlost i dvojno nasleđe
S druge strane, Ministarstvo kulture i informisanja Srbije ističe da odredba Zakona o kulturnom nasleđu po kojoj izdanja dubrovačke književnosti pripadaju i srpskoj i hrvatskoj kulturi, zaključno sa 1867. godinom, ne znači da Srbija spori da je stara dubrovačka književnost i deo kulturnog nasleđa Hrvata.
"U Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, Beogradskom univerzitetu, Matici srpskoj i drugim naučnim institucijama je utvrđeno, da je stara dubrovačka književnost jedinstvena pojava kod južnih Slovena koja ima svoje osobenosti i predstavlja veliko zajedničko dobro. Na osnovu jezika na kome je napisana može istovremeno da bude i srpska i hrvatska. To je pomirljiv pristup koji u dubrovačkoj književnosti traži ono što je zajedničko", navodi se u saopštenju.
Iz Ministarstva kulture i informisanja, takođe, podsećaju da su isto stanovište zastupali i poznati Dubrovčani od Matije Bana i Valtazara Bogišića u 19. veku do Milana Rešetara i Petra Kolendića u 20. veku, a svi su bili članovi Srpske akademije nauka i umetnosti.
"Smatramo da se upravo na primeru dvojnog nasleđa, zajedničke jezičke prošlosti i odnosa prema književnoj baštini, najbolje prepoznaju evropske vrednosti i perspektive dobrosusedskih odnosa", zaključuje se u dopisu srpskog ministarstva.
Povezane vesti
Za predsednika Matice srpske čini se da nema dileme da, ukoliko želimo jasnije da sagledamo prirodu starog Dubrovnika i njegovih književnih i kulturnih specifičnosti, preko je potrebno da poslušamo pouzdana naučna saznanja do kojih su istoriografi došli, bez ideološke magle.
Dubrovčani sebe definisali kao Slovene katolike
On smatra i da je obavezujuće mišljenje koje su sami Dubrovčani imali o sebi, pogotovo "za one koji bi grubo hteli pitanje nacionalnosti starih Dubrovčana hteli da reše u skladu sa uverenjima i stavovima nekih potonjih vremena".
"Dubrovčani su sami sebe videli kao nosioce slovenskog identiteta, pa nisu sebe smatrali ni Srbima (sa kojima su bili etnički i jezički, ekonomski i politički, životno i komunikacijski povezani) ni Hrvatima (sa kojima su bili povezani katoličanstvom i tipom kulture čije su obrasce zajednički preuzimali iz Italije). Negujući svest o slovenskom etničkom supstratu, oni su, dakle, narodnosno bili prilično neutralni; tačnije, sebe su definisali kao Slovene katolike, a naročito su insistirali na svojoj posebnosti smatrajući se prosto Dubrovčanima", piše prof. dr Stanić u tekstu "Matica srpska i književnost starog Dubrovnika: Između srpske potrebe za razmevanjem i hvatske strasti za posedovanjem", objavljenom u Letopisu Matice srpske.
Povezane vesti
Stoga bi, zaključuje Stanić, obe naučno-kulturne zajednice, i srpska i hrvatska, zarad naučne tačnosti suzdržavaju od iskaza koji se ne mogu ozbiljnije utemeljiti.
"U tom smislu reći `hrvatski renesansni književnik don Marin Držić` nema baš mnogo opravdanja jer to nije u potpunosti tačno. Ta tvrdnja nije netačna ukoliko ovakvo imenovanje podrazumeva stav da taj hrvatski pisac može biti i srpski, ali je tvrdnja netačna ukoliko podrazumeva stav da, budući hrvatski, on nikako ne može biti i srpski", objašnjava u pomenutom tekstu predsednik Matice srpske i odmah dodaje da srpski istraživači najpreciznije i kažu da je Marin Držić dubrovački renesansni književnik.
"Nikada im se uz to neće omaći da je on Srbin, premda jeste i srpski književnik, jer je on dubrovački pisac koji piše srpskim jezikom i značajan je za srpsku književnost... U ovakvim formulacijama i interpretativnim finesama sadržane su veoma važne, čak suštinske osobenosti koje mogu učiniti da prostor malih razlika ne postane mesto velikih rascepa i suprotstavljanja nego da bude mesto susretanja i boljeg razumevanja", zaključuje Stanić.
Cvijeta Zuzorić, Ruđer Bošković, Sava Vladislavić, Petar Budmani, Matija Ban, Medo Pucić, Luko Zore, dum Ivan Stojanović, Antun Fabris, Milan Rešetar, Ivo i Lujo Vojnović, Petar Kolendić, Jorjo Tadić i drugi, neki su od najvećih stvaralaca koje je Dubrovnik dao, a koji su bili uključeni u srpsku kulturu, srpsku etničku i političku zajednicu.
Ruđer Bošković se, podsetimo, nije nikada svrstao u etnički ili nacionalni okvir, već je bio odan svom mikro-geografskom ostrvu, nezavisnom i svojem, Dubrovniku.
Kada je reč o jeziku, Stanić piše da, pre svega, treba konstatovati da jezik predvukovske epohe, današnjem prosečnom čitaocu iz oba naroda postavlja izvesne komunikacijske teškoće, ali njih, ipak, nije tako teško savladati.
"Jezik dubrovačkih pisaca sjajno pokazuje kako izražajne moći starosrpskog narodnog jezika bivaju oplemenjivane i obogaćivane susretom sa renesansnom i baroknom poetikom, sa katoličkom duhovnošću i sa italijanskom, jednim delom i hrvatskom književnošću i kulturom", piše Stanić, pa dodaje:
"I kada je reč o fenomenu tzv. bosančice, kao ponešto specifične varijante srpskog ćiriličnog pisma, treba prepustiti filolozima (a to je dobrim delom već obavila Biljana Samardžić) da prikažu celu istoriju ovog naučnog problema, pa da se pokaže kada i kako je, pre nešto više od jednog veka, sa Ćirom Truhelkom, a u okviru austrougarskog imperijalnog koncepta Benjamina Kalaja, došlo do konstituisanja ovakve predstave na kojoj hrvatski nacionalisti hoće da izgrade svoje neutemeljene pretenzije na jedan deo srpskog ćiriličnog pisanog nasleđa."
Ukoliko sva ova pitanja prepustimo da se mirno rešavaju u domenu nauke i naučnog saznanja, Stanić smatra da neće biti nikakvih razloga za drugu vrstu sukoba sem naučnih sporova.
Pismo zbog kog se lome table
Međutim, sukobi oko jezika i dalje su naizgled nerešivi, iako skoro sve "od glave do pete" jednako glasi u srpskom i u hrvatskom jeziku. Svojevremeno je lingvista Ivan Klajn objasnio da je međusobna razumljivost blizu sto odsto, a da se u lingvistici već pri razumljivosti od 70-80 odsto, može pre govoriti o varijantama nego o dva zasebna jezika.
Ćirilica tek izaziva posebnu pažnju, posebno kad se zbog ovog pisma lome table po gradovima Hrvatske.
Rektor Univerziteta u Zagrebu dr Damir Boras pre nekoliko godina je predložio tada novoj hrvatskoj vladi da u osnovne škole vrati učenje ćirilice koja je iz programa nestala početkom devedesetih, a da bi glagoljicu trebalo ponuditi kao izborni predmet, jer su to "starohrvatska pisma".
Rektor je u izjavama ponavljao da je svestan da zbog događaja iz prošlosti ovo pitanje pobuđuje emocije, ali je naglašavao to da pismo nije politika, već veština.
"Ćirilica pripada našoj istoriji, hrvatsko je pismo i koristila se vekovima", istakao je svojevremeno dr Boras za HRT i pobudio, najblaže rečeno, buru emocija i reakcija.
Sinjska alka, ojkanje, bećarac i vrličko nijemo kolo, takođe, predstavljaju osetljivo pitanje nasleđa s obe strane Save koje se nameće sa gotovo jednakim intenzitetom od raspada Jugoslavije pa sve do danas.
Preporuka za vas
Komentari (0)