Tragovi Vinčanske kulture pronađeni u Banatu: Nemački i srpski arheolozi otkrili nepoznato naselje staro 7.000 godina

Arheolozi nemačkog Univerziteta u Kilu su u saradnji sa kolegama iz Srbije istražujući teren u blizini Jarkovca u Banatu otkrili ostatke ogromnog naselja starog 7.000 godina. Reč je o lokalitetu iz doba neolita na kom su živeli nosioci vinčanske kulture.

Ekipa stručnjaka sa Instituta za praistoriju i ranu istoriju "Kristijan Albrehts" sa pomenutog univerziteta i Muzeja Vojvodine u Novom Sadu, zajedno sa partnerima iz Narodnog muzeja Zrenjanin i Narodnog muzeja Pančevo, u okviru projekta Borđoš otkrila je drevno naselje u blizini reke Tamiš kod sela Jarkovac.

Kako je za Euronews Srbija potvrdila mr Tijana Stanković Pešterac, arheološkinja, rukovoditeljka projekta Borđoš i direktorka Muzeja Vojvodine, naselje se prostire na 13 hektara. 

"Bilo je okruženo sistemom rovova i imalo je pravougaone kuće. Prospekcijom ovog tipa detektuju se kuće koje su pretprele požar, što nije bila retka pojava ukoliko se u obzir uzme način njihove gradnje", objašnjava Stanković Pešterac.

Neolitska revolucija u Banatu

Na površini nekadašnjeg naselja pronađen je bogat pokretni arheološki materijal koji ukazuje na postojanje naselja koje se pripisuje vinčanskoj, odnosno banatskoj varijanti ove kulture (5.400–4.400 g. p. n. e.).

Muzej Vojvodine

Naša sagovornica kaže da se u neolitu, odnosno mlađem kamenom dobu, dogodio značajan proces koji je u potpunosti promenio dotadašnji način života ljudi. Oni su prešli na sedelački život u stalnim naseljima i kućama građenim od pletera i lepa, ali i promenili način ishrane usled kultivacije biljaka i pripitomljavanja životinja. Uz to su otkrili i način proizvodnje keramičkih posuda.

Muzej Vojvodine

"Razvoj poljoprivrede, graditeljstva, grnčarstva, te usavršavanje tehnika za izradu alatki, pored ostalog, doveli su do pojave novih zanimanja, a sa tim u vezi i nove organizacije poslova u okviru zajednice. Višak određenih proizvoda doveo je do potrebe za razmenom i komunikacije sa drugim, često udaljenim zajednicama, ali i do akumulacije vrednosti i generisanja bogatstva, što je svakako uzrokovalo raslojavanje društva. Povećanje broja stanovnika dovodilo je do promena i u samoj organizaciji naselja, do potrebe za većom graditeljskom delatnošću, kao i do elaboracije kućnog prostora", objašnjava Stanković Pešterac domete ovog drevnog društva.

Vinčanska kultura - jedna od najnaprednijih praistorijskih u svetu

U priči o neolitu Vinčanska kultura zauzima posebno mesto i smatra se jednom od najnaprednijih praistorijskih kultura u svetu, inspirišući i danas brojne naučnike, ali i pseudo-naučnike.

Zauzimala je teritoriju od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu – oblasti današnje Srbije, Rumunije, Severne Makedonije i BiH. Vinčanci su imali stalna naselja, sa definisanom organizacijom, pravouganom kućama i ulicama koje su ih razdvajale. Poznati su, između ostalog, po umetničkim aspiracijama koje se ogledaju u velikom broju keramičkih zoomorfnih i antropomorfnih figurina.

U okviru projekta Borđoš već su ostvarena značajna otkrića vezana za Vinčansku kulturu, a jedno od najznačajnijih je bakarna narukvica koja potiče iz jedne od retkih nekropola vinčanske kulture otkrivene na čuvenom lokalitetu Gomolava u selu Hrtkovci kod Rume. Tako značajnim otkrićima savremena tehnološka revolucija i digitalna transformacija društva dali su novi zamajac. 

Muzej Vojvodine

"Tehnološki razvoj je u poslednjih nekoliko decenija, otvorio mogućnost da se odgovori na neka nova pitanja, koja su dala drugačiju perspektivu u posmatranju neolitske revolucije i njenih posledica. Brojne analize koje su izvedene kao rezultat tog razvoja, dovele su do nekih revolucionarnih otkrića. Uzevši u obzir dalji napredak u ovom smislu i rastuću interdisciplinarnost, verujemo da ćemo u narednim decenijama imati novu, potpuno drugačiju sliku neolitizacije i svega onoga što je ona donela čovečanstvu", kaže sagovornica Euronews Srbija.

Kako je izgledalo otkriće nepoznatog naselja Vinčanske kulture?

Saradnja srpskih stručnjaka sa kolegama iz Nemačke iznikla je iz ranijih uspešnih zajedničkih projekata, zahvaljujući kojima je osamdesetih godina prošlog veka došlo do značajnih otkrića na lokalitetu Feudvar kod Mošorina, a prekinuta je zbog početka građanskog rata u bivšoj SFRJ. 

"Kada smo se 2014. godine okupili (u sklopu projekta Brođoš) ovog puta u drugom sastavu, nismo mogli ni da pretpostavimo do kojih sve značajnih otkrića možemo doći u narednih 10 godina istraživanja. Otkriven je veliki broj do sada u nauci nepoznatih lokaliteta. Arheloška iskopavanja sprovedena su na Borđošu, Prečki i Makarandi kod Novog Bečeja, te Novim zemljama kod Žablja. Ako uzmemo u obzir rezultate geofizičkih istraživanja brojnih nalazišta u Banatu i Bačkoj, možemo reći da su oni još značajniji", kaže Stanković Pešterac.

Ove godine navršava se 10 godina od kako su, zajedno sa nemačkim profesorima i studentima, počeli istraživanja brojnih lokaliteta iz vremena mlađeg kamenog doba, a kako arheološkinja ističe, interdisciplinarnost, koja karakteriše ovaj projekat od samih početaka, omogućila im je da mnogo bolje razumeju život ljudi u ova davna vremena. Od dragocenog značaja bila je takozvana geofizička prospekcija, koja postoji od pedesetih godina, ali je kod nas u većoj meri počela da se upotrebljava tek poslednjih petnaest godina.

Muzej Vojvodine

Nemački aučnici u saopštenju navode da je značaj ovog otkrića "izuzetan", jer gotovo da ne postoji nijedno veće kasnoneolitsko naselje u srpskom delu Banata. Međutim, ono što ih je još više iznenadilo je to što je mesto tako dugo ostalo neotkriveno.

"Vidimo ogroman jaz između poznatih naselja koja su smeštena bliže rekama i planinama, a onda iznenada imate tu ogromnu prazninu usred ravnica. Sada možemo da dokažemo da je u sredini nešto postojalo", rekao je za Live Science Fin Vilkes, jedan od koautora i doktorand Instituta za praistorijsku i protoistorijsku arheologiju Univerziteta u Kilu. 

Uskoro i dokumentarac o Borđošu

Mr Tijana Stanković Pešterac za Euronews Srbija ističe da je ovo otkriće tek početak i da sleduje opsežno istraživanje.

"S obzirom na to da se radi o velikim nalazištima, potrebne su godine ukoliko želimo u potpunosti da ih otkrijemo. Turistički potencijal postoji svakako, ali iz dosadašnjeg dobrog iskustva koje smo stekli u saradnji sa Opštinom Novi Bečej, možemo reći da je veoma važno učešće lokalne zajednice, ne samo u čuvanju, nego i u promociji bogatog arheološkog nasleđa kojim se dičimo", kaže naša sagovornica.

Najveći broj artefakata čuva se u Muzeju Vojvodine, a Stanković Pešterac podseća da se muzej priprema za rekonstrukciju dela stalne postavke koji će, u svom delu o neolitu, inkorporirati arheološke nalaze do kojih se došlo multidisciplinarnim istraživanjima u sklopu projekta Borđoš. 

"Naučna publikacija koja će biti završena tokom 2024. godine u izdanju Muzeja Vojvodine predstaviće deo onoga što smo pronašli od 2014. do danas, a publici je dostupan i dokumentarni film 'Borđoš, 7000 godina pre', koji je nastao u prethodnom periodu i biće ponovo emitovan u sklopu Festivala muzejskog teatra i filma u septembru mesecu", najavljuje ekskluzivno za Euronews Srbija Tijana Stanković Pešterac.