Sikstinska kapela: Simbol političke moći pape i talenta neponovljivog Mikelanđela

Sikstinska kapela već duže od pola milenijuma simboliše moć papske stolice i predstavlja vremensku kapsulu renesansne likovne umetnosti čiji su najvažniji predstavnici učestvovali u nenom oslikavanju.

Skromna fasada ni izbliza ne nagoveštava raskoš koji se nalazi na njenim zidovima, ali ni značaj koji ima, budući da se od 1942. upravo tu biraju nove pape. Na njoj nema nikakvih ukrasa, niti grandioznog stepeništa, a pored toga što je izgrađena u svrhu bogosluženja kao papina lična kapela, imala je i odbrambenu ulogu, budući da su njeni debeli zidovi projektovani tako da zaštite Vatikan u slučaju napada. 

Sikstinska kapela nosi ime po papi Sikstu IV dela Rovere, koji se nalazio na čelu Katoličke crkve od 1471. do 1484. godine. Ovaj ljubitelj umetnosti, obnovio je staru kapelu koja je nosila naziv Velika (Cappella Magna) posvećenu Uspenju Presvete Bogorodice i angažovao najbolje umetnike tog vremena: Peruđina, Pinturikija, Sandra Botičelija, Domenika Girlandaja, Kozima Roselija da oslikaju njene zidove. Nakon obnove, kapela je prvi put otvorena za javnost 9. avgusta 1483. mnogo pre nego što će na njenim freskama početi da radi tada mladi Mikelanđelo Buonaroti.

Uprkos tome što su ti umetnici ostavili remek-dela na zidovima čuvene kapele, ona je ipak najpoznatija po Mikelanđelovim radovima, koji je od Sikstovog naslednika, pape Julija II dobio zadatak da oslika njenu tavanicu.

Pixabay

Budući da Mikelanđelo do tada nije imao nikakvog iskustva u freskopisu, pristao je na ponudu, samo zato što bi bilo nečuveno odbiti jednog papu, ali mu je zadatak teško pao. Godinu dana pošto je počeo rad na tavanici, napisao je polušaljivu pesmu o svim problemima koje je imao zbog tako zahtevnog poduhvata. 

"Razvio sam gušavost od ovog mučenja. Stomak mi je slepljen ispod brade, a moje lice je fina podloga za boju koja kaplje. Koža visi ispod mene, a kičma se svezala u čvor od stalnog previjanja", napisao je Mikelanđelo. Svoje vajkanje, završio je rečima: "Nisam na pravom mestu - ja nisam slikar". 

Za razliku od glumca Čarltona Hestona, koji je u filmu "Agonija i ekstaza" iz 1965. portretisao Mikelanđela tokom oslikavanja tavanice u ležećem položaju, ovaj renesansni genije zapravo je slikao stojeći i sam je osmislio skele koje su mu u tome pomogle. 

"Mučenje" je trajalo pune četiri godine, ali se i te kako isplatilo, budući da su njegove freske među najprepoznatljivijim umetničkim delima svih vremena.

Hristov i Mojsijev život

Zidovi Sikstinske kapele slika su samog Svetog pisma, pri čemu jedna strana predstavlja Stari zavet, kroz prikaze iz života Mojsija, a druga Novi zavet sa slikama Jevanđelja.

Mojsijev put u Egipat i njemu suprotno postavljeno Isusovo krštenje, oslikao je Pinturikio, a zatim slede Botičelijevi radovi: u starozavetnom nizu Iskušenja Mojsijeva, a u novozavetnom Stradanje Hristovo.

Potom je Roseli prikazivao Mojsijevo razdvajanje Crvenog mora, koje alegorijski veliča pobedu trupa Siksta IV protiv Napolitanaca u Kampomartu (1482), dok je na suprotnoj strani Poziv prvim apostolima Mikelanđelovog učitelja Girlandaja.

 

 

Roseli je zatim oslikao Mojsijev silazak sa Sinajske gore koji zatiče izraelski narod kako obožava zlatno tele, dok se s druge nalazi Hristova Beseda na gori. Sledi Botičelijevo kažnjavanje pobunjenih Levita, nasuprot kojih je Peruđino naslikao Predavanje ključeva raja Svetom Petru.

Krajnja bočna freska sleva prikazuje Mojsijevu smrt, rad Luke Sinjorelija, dok je s desne strane Kozimo Roseli ostvario jedno od svojih najuspešnijih dela, Poslednju večeru.

Ta dva niza fresaka završavaju se na mestu gde bi teoretski bila ulazna vrata, nasuprot glavnom oltaru. Tu je Sinjoreli za starozavetni niz naslikao Prepirku oko Mojsijevog tela. Poslednja freska sa jevanđelske strane je Vaskrsenje Hristovo koje je izvorno naslikao Girlandajo. Te dve freske su, međutim, uništene urušavanjem zida 1522. godine. Kad je zid obnovljen, freske su oslikala dva skromna predstavnika manirizma: Hendrik van der Boek i Mateo Perez.

Grandiozna tavanica

Tradicionalno, tavanice su se oslikavale jednostavno, samo sa pojedinačnim likovima i bez dramatičnih prikaza. Budući da je u Sikstinskoj kapeli tokom obnove samo ofarbana plavom bojom i ukrašena zlatnim zvezdama, Mikelanđelo je dobio zadatak da na plafonu Sikstinske kapele predstavi 12 apostola. Međutim, on je uradio mnogo više od toga, kreirajući jedno pravo umetničko čudo. Pored apostola i proroka, umetnik je u centar smestio prikaze iz Postanja, od kojih tri prikazuju Stvaranje sveta, tri predstavljaju priče o Adamu i Evi, a tri priče o Noju.

Unsplash

Takođe, prikazao je i male figure 40 generacija Hristovih predaka, počevši od Avrama. Ogromni projekat završen je za samo četiri godine, sa samo jednim prekidom zbog neisplaćenog novca.

Njegovu kompleksnu i neobičnu ikonografiju neki stručnjaci kasnije su opisali kao neoplatonsku interpretaciju Biblije, koja predstavlja ključne faze duhovnog razvoja čovečanstva, prikazane kroz upečatljive prikaze odnosa između čoveka i Boga.

Inače, to je bio jedan od retkih primera prikazivanja Boga Oca na freskama, a Mikelanđelo ga je zamislio kao muškarca duge sede kose i brade, što će posati uobičajen način oslikavanja Tvorca. Bog se na tavanici pojavljuje čak šest puta, a veliki slikar i vajar, njih je slikao poslednje, želeći da pre toga usavrši svoju tehniku.

Morao je da iznova slika jedan veliki deo svog rada, jer ga je prekrila buđ samo godinu dana nakon početka radova. On je pokušao da se time posluži kao dokazom da nije podoban za takav zadatak, ali mu je papa rekao da ipak nastavi.

Strašni sud

Godinama kasnije, Mikelanđelo se vratio Sikstinskoj kapeli, kako bi oslikao zid oltara na kom je prikazao Strašni sud. Rad je započeo 1535. godine na zahtev pape Pavla III, pune 23 godine nakon što je prvi put angažovan za oslikavanje tavanice. 

Pixabay

U ovom neverovatnom prikazu nalazi se tri stotine likova, a navodno je na dva oslikao sam sebe. U njemu dominira lik Hrista, dok se tik uz njega nalazi Bogorodica. Ostali likovi suda su proroci, apostoli i mučenici, anđeli i prizor vaskrsenja mrtvih.

Mnogi likovi Mikelanđelovog Strašnog suda naknadno su dobili krpice oko kukova, da prikriju golotinju, koja je smetala manje slobodoumnom papi Piju IV. Čak su postojali slikari koji su bili specijalizovani za doslikavanje tih draperija i smokvinih listova, koje su Italijani zvali "braghettone", odnosno "gaćari", ali su uklonili restauratori koji su osamdesetih i devedesetih "osvežili" Mikelanđelove freske.

Freske su očuvane iznenađujuće dobro, budući da krase Sikstinsku kapelu već duže od pet vekova. Nedostaje samo jedan mali deo neba na panelu koji prikazuje Nojevo bekstvo od Potopa. Taj deo je otpao nakon eksplozije u obližnjoj barutani 1797. 

Poslednjih godina stručnjaci strahuju da bi vibracije od koraka mogu da dovedu do novih gubitaka delova neprocenjivo vredne tavanice, budući da Sikstinsku kapelu godišnje posećuju milioni ljudi.