"Do poslednjeg takta": Beogradska filharmonija najavila novu sezonu Neko je platio oko 20.000 dolara za lažne glasove koji su podržali jednog od finalista Hugo nagrade

Top tagovi

Kosovo i Metohija Izbori u SAD 2024. Rat u Ukrajini Kriza na Bliskom istoku

Aktuelno iz kulture

Blago Muzeja Srpske pravoslavne crkve: Riznica najvrednijih relikvija srednjevekovne istorije Srbije

Komentari

Autor: Euronews Srbija, Staša Rosić

07/01/2022

20:43

Blago Muzeja Srpske pravoslavne crkve: Riznica najvrednijih relikvija srednjevekovne istorije Srbije - Copyright Muzej Srpske pravoslavne crkve

veličina teksta

Aa Aa

Srpska pravoslavna crkva vekovima je bila glavni, a često i jedini čuvar srpske istorije i tradicije u čijim su manastirima i hramovima brižljivo čuvani predmeti od neprocenjive vrednosti, važna svedočanstva o događajima, ali i ličnostima presudnim za sudbinu ovih prostora.

Iako se kulturna, istorijska i verska blaga crkve mogu naći u mnogim bogomoljama širom Srbije i okolnih zemalja, od pre nekoliko decenija jedan deo njih čuva se u Muzeju Srpske pravoslavne crkve.

Danas se u ovoj ustanovi koja se nalazi u zgradi Patrijaršije nalaze dragocenosti, kao što su plaštanica kralja Milutina, svečana odora kneza Lazara i Pohvala knezu Lazaru, zlatovez koji je Jefimija, prva žena u srpskoj diplomatiji i prva književnica stare srpske književnosti, izvezla kao pokrivač za njegov kivot.

Istorija Muzeja

Ideja da se stare ikone, crkveni tekstili, liturgijski predmeti, rukopisne i štampane bogoslužbene knjige i brojni drugi neprocenjivo vredni artefakati Srpke pravoslavne crkve okupe na jednom mestu rodila se još sredinom 19. veka, kada je Mitropolit beogradski Petar Jovanović pozvao sveštenstvo i crkvene velikodostojnike da sakupljaju "srpska živopisna dela" kako bi se otvorio "Srpski muzeum".

Od prikupljenih ikona i umetničkih slika, ustanovljena je 1858. u prostorijama Beogradske mitropolije, "Hudožestvena hranilnica", a deceniju kasnije zbirka je premeštena u beogradski Narodni muzej.

Ikona Sveta kuća Brankovića, rađena je tehnikom tempera na dasci u 18. veku. Autor je Nikola Nešković iz Krušedola. Predstavljeni su arhiepiskop Maksim, majka Angelina, despot Jovan i despot Stevan.

Na vrhu ikone u sredini je prikazan Hristos do pojasa sa ispruženim rukama u stranu – blagosilja. Sa neba spuštaju krune na glave srpskih svetitelja. — Muzej Srpske pravoslavne crkve

Pogledaj galeriju

Ikona Uroša Predića "Arhangel Mihailo" naslikana je 1919. godine. Muzeju je 1982. godine poklonio Nikola Nedeljković, vernik iz Dizeldorfa. — Muzej Srpske pravoslavne crkve

Pogledaj galeriju

Ikona Bogorodica Strasna je iz 17. veka, a okov je iz 18. veka. Rad je ruski, ali autor nije poznat. Bogorodičin oreol je ukrašen sa četiri veća višnjeva kamena, sa dva crvenkasta i jednim plavim. Tu su ukrasi ruža, zvezda i lišća, ukrašeni belim kamenčićima kao sedef i biseri. — Muzej Srpske pravoslavne crkve

Pogledaj galeriju

Maketa manastira Ravanica rad je umetnika Nikole Nedeljkovića od Ćiprovca i nastala je 1705. godine.

Reč je o izuzetnom artefaktu koji svedoči o stvaralačkim moćima srednjovekovne Srbije. — Muzej Srpske pravoslavne crkve

Pogledaj galeriju

Arhijerejsko žezlo patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente od slonovače verno je prikazano i na portretu patrijarha, koji se takođe čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve. S obe njegove strane nalazi se po jedna glava zmaja, a između njih su mali reljefi raspeća i vaskrsenja Hristovog. — Muzej Srpske pravoslavne crkve

Pogledaj galeriju

Problem nedostatka prostora za veliku muzejsku građu "Hranilnice" trebalo je da reši ugovor Srpske pravoslavne crkve sa Kraljevinom Jugoslavijom o zakupu Konaka kneginje Ljubice.

Međutim, u julu 1940. kada su uveliko trajale pripreme za otvaranje muzeja zakazano za oktobar iste godine, prilike u zemlji dovele su do otkazivanja kompletnog projekta i otpuštanje svih zaposlenih.

Nakon rata, donesena je odluka da se u Beograd prenesu sva crkveno-umetnički predmeti koji su za vreme NDH poharani iz hramova Srpske pravoslavne crkve i preneseni u Zagreb, ali je crkvi vraćeno samo 11 od 40 vagona umetnina, odnosno samo ona koja su ukradena sa teritorije Srbije.

U Muzeju SPC se čuva i Povelja cara Leopolda kojom je srpskom narodu pod vlašću Habzburškog carstva bila garantovana sloboda veroispovesti

Muzej je konačno svečano otvorio patrijarh Vikentije 1954. godine u zgradi Patrijaršije.

Prostor muzeja je poslednjih godina proširen, i sadrži preko trista izloženih eksponata i nekoliko hiljada u depoima, a smatra se da bi muzejska zbirka bila i veća da su vraćeni svi predmeti koji su tokom Drugog svetskog rata odneti ili uništeni.

Predstavljamo vam samo deo neprocenjivog blaga koje se čuva u ovom muzeju:

Svečana odora kneza Lazara

Veličanstvena odora kneza Lazara, sačinjena od raskošno izvezene lampas svile, u koju su bili obučeni zemni ostaci tog crkvenog i državnog velikodostojnika, čuva se kao jedna od najvećih dragocenosti Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Prema najnovijim istraživanjima objavljenim u knjizi "Srpske srednjevekovne vladarske i vlasteoske odežde na freskama", koja predstavlja objavljenu doktorsku disertaciju kustosa Narodnog muzeja u Beogradu Marka Popovića, svečana odora kneza Lazara predstavlja haljinu tipa kaftan, kakva je nošena u Moravskoj Srbiji.

Motivi lavova, ptica i biljaka na ovoj odori izvedeni su u tehnici brokatnog veza srebnom, zlatnom i svilenom niti.

Zna se i da je tkanina nastala u gradu Luki u Italiji tokom treće četvrtine 14. veka, svakako pre Kosovskog boja.

Lazareve mošti odevene su u odeždu prilikom prenošenja iz Prištine 1391. godine, gde je prvobitno bio sahranjen, u Ravanicu, gde je zvanično prepoznat kao svetitelj-mučenik.

Mošti su se nalazile u kivotu u manastiru Ravanici, koju je knez Lazar sebi za života podigao kao grobnu crkvu, a 1690. monasi ravaničani prebegli su sa njima u Sent Andreju, da bi 1813. godine obnovili manastir Vrdnik.

Tokom Drugog svetskog rata, odežda je, zajedno sa nizom drugih predmeta vezanih za kult kneza Lazara, bila čuvana u tajnosti u Beogradu, u privatnom stanu Dušana Glumca, profesora arheologije Starog zaveta na Bogoslovskom fakultetu.

Od 1946. godine, odora se nalazi u Muzeju Srpske pravoslavne crkve kao jedan od najvrednijih i najstarijih eksponata.

Plaštanica kralja Milutina

Plaštanica srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina (1282-1321) svrstava se u takozvane stare retko sačuvane plaštanice. Ovaj eksponat, za koga se ne zna za koji je manastir napravljena, od izuzetnog je svetskog značaja jer je jedinstven primer u svetu sačuvanog predmeta od tekstila u tim dimenzijama.

Plaštanica je izrađena od crvene azijske svile, sa zlatovezom i srebrnim i zlatnim nitima, uz upotrebu svilenog konca u boji, a izrađena je u Carigradu.

Oko središnjeg pravougaonika je u 16. veku dodat venecijanski brokat.

U centralnom delu je prikazan usnuli Hristos, a oko njega su anđeli. U međuprostorima izvezeni su medaljoni sa krstovima, naizmenično i zvezde u krugu, te slobodne zvezde kod četiri anđela izvezena je reč "Agios", što znači "sveti".

U dnu, ispod Hristovih nogu teče zapis na crkvenoslovenskom: "Pomeni Bože dušu sluge tvoga Milutina Uroša".

Plaštanica se nalazila u manastiru Banjska do Velike Seobe 1690. godine, kada je prebačena u manastir Krušedol, sve do 1941. godine.

Tokom Drugog svetskog rata, sa drugim dragocenostima iz srpskih crkava i manastira preneta je u Zagreb. Nakon završetka rata je zajedno sa ostalim dragocenostima vraćena je srpskoj crkvi.

Kivot Stefana Štiljanovića

Jedan od poslednjih srpskih knezova, koga je narod nazivao despotom, pa čak i kraljem i carem, bio je Stefan Štiljanović, koji je 1527. dobio od kralja Ferdinanda upravu nad Hercegovinom i Glogovicom.

Jedno vreme (1530-1531), knez Stefan Štiljanović bio je upravnik grada Orahovice, gde je u to vreme bila porodica i sva pokretna imovina vojvode Radoslava Čelnika, gospodara Srema.

Knez Stefan se posle toga sa svojom vojskom povukao u Šikloš (danas u Mađarskoj), gde je uskoro i umro.

Godine 1543, kada su Turci zauzeli ovaj predeo, njegovo telo nađeno je celo u grobu na brdu Đuntir, nedaleko od Šikloša. Po odobrenju turskih vlasti, mošti ovog ratnika i sveca preneli su kaluđeri u manastir Šišatovac u svoj manastir, odakle su 1942. godine prenete u beogradsku Sabornu crkvu, gde se i sada nalaze.

Kivot od drveta, srebra i emajla u kom su mošti prvobitno čuvane danas se nalazi u Muzeju Srpske pravoslavne crkve.

Čuva se u Ostavini Radoslava Grujića, koji je mošti evakuisao sa Fruške Gore iz NDH 1942. godine.

U muzeju se čuva i pehar Stefana Štiljanovića, čaša sa poklopcem na širokom postolju, sa izlivenim likovima svetitelja, isprepletenim lozicama i raznobojnim emajlom.

Na peharu su i tri livena medaljona sa konjem, bistom za koju se misli da je lik samog Stefana Štiljanovića i pas sa ulovljenim zecom.

Jefimijina pohvala knezu Lazaru

Monahinja Jefimija ili Jelena Mrnjavčević, bila je ćerka velikog vlastelina kesara Vojihne, a pre zamonašenja, žena despota Uglješe.

Posle pogibije muža u Maričkoj bici 1371. godine, zamonašila se i počela da živi na dvoru kneza Lazara. Bila je očevidac kosovskog stradanja, Lazareve smrti, kao i vazalne Srbije koja je poslala vojsku za bitku kod Angore (Ankare) 1402. godine.

U vreme neposredno pred bitku kod Angore, kada su Stefan i Vuk Lazarević kao Bajazitovi vazali otišli preko mora da se bore, Jefimija je sastavila "Pohvalu knezu Lazaru", jedno od najlepših primera srednjevekovne poezije u prozi.

Izvezena je pozlaćenom žicom na crvenom atlasu, kao pokrov za kovčeg sa moštima svetog kneza Lazara, namenjen manastiru Ravanici.

Pohvala je izrađena zlatovezom na crvenoj atlas svili. Postavljena je bila najpre običnim lanenim platnom, a potom, tokom restauracije i konzervacije od strane Franca Curka u Narodnom muzeju u Nišu 2002. godine, razgrađeno je lepilo i skinut je lan.

U sredini je tekst u redovima, izveden u ligaturama, uokviren cvetnim lozicama. U četiri ugla su lavlje glave.

Do 1690. godine bila je u manastiru Ravanica kod Ćuprije, a odatle je odneta za Sent Andreju.

Početkom 18. veka preneta je u manastir Vrdnik, poznat kao Nova Ravanica, a 1946. godine, postala je deo zbirke Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Kivot za mošti Svetog kralja Stefana Dečanskog

Mošti svetog kralja Stefana Dečanskog još počivaju u njegovoj zadužbini, jednom od retkih srpskih srednjevekovnih verskih objekata koji je tokom svih vekova svog postojanja ostao gotovo netaknut.

Međutim, njegov prvobitni kivot, neprocenjivo blago umetnosti srednjeg veka, čuva se u Muzeju Srpske pravoslavne crkve.

Pošto se nalazio u dečanskoj Crkvi Hrista Pantokratora ispred ikonostasa, njegove strane (zadnja i leva) nisu dekorativno obrađene.

Poklopac je nekada bio ukrašen i srebrnim trakama sa floralnim ornamentom izvedenim tehnikom iskucavanja, ali su danas vidljivi samo ostaci eksera kojima su bile pričvršćene za osnovu.

Kvadratni panel desne strane kovčega krasi rozeta u koju je upleten motiv Davidove zvezde. Kivot je u celini bio obojen kombinovanjem crvene, zelene, plave i žute boje, sa akcentom osvetljenja slikanim belom bojom.

Pozlata krasi šest istaknutih rozeta na poklopcu i osnovi čeone strane, kao i preplet unutar trougaonog panela na desnoj strani poklopca.

U Muzeju se čuva i mitra Stefana Štiljanovića, izrađena kao neprekinuta floralna vreža, kojoj su naknadno dodati cvetovi raznih oblika, od kojih su neki pozlaćeni.

Ova mitra je domaći filigranski rad. Dar je episkopa Vikentija Popovića, arhimandrita šišatovačkog iz 1760, a u manastiru Šišatovcu nalazila se do 1941. godine.

Putir iz Ravanice

Raskošni putir iz 1692. godine, koji je pripadao manastiru Vrdniku zbog negovanja kulta kneza Lazara, nalazi se u stalnoj postavci Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Sastoji se od šestolisnog podnožja, loptasto profilisanom drškom i dubokom čašom, ukrašen celom površinom sve do ivice.

Čaša je pozlaćena, a sa spoljnje strane, na traci oko oboda ugraviran je zapis: "Sveti putir manastira Ravanice Hrama Vaznesenja gospodnjeg i svetoga kneza Lazara 7200. tj. 1962. godine".

Iz Sent Andreje u manastir Vrdnik dolaze 1697. godine izbegli ravanički kaluđeri sa moštima svetog kneza Lazara.

Ovi monasi obnavljaju manastir i u manastirsku crkvu polažu mošti svetog kneza Lazara. Od tog vremena je crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem, kao uspomenu na staru Ravanicu, a manastir Vrdnik je još dobio i ime Nova Ravanica.

Mitra Katarine Kantakuzine

Katarina Branković je bila celjska grofica, žena Ulriha II i ćerka srpskog despota Đurđa Brankovića i Jerine.

Ona je svojom rukom ukrasila mitru za Beogradsku mitropoliju zlatovezom na teget i zelenoj atlas svili.

Korišćena je ravna zlatna nit, svilena nit u boji i biserna zrna.

U medaljonima se nalaze reči posvete: "Bogorodice devo, primi moje darove", a međuprostor je ispunjen cvetnom lozicom izvedenom svilenom niti u boji. U središnjem delu je tekst: "Ovu mitru stvori gospođa Katakuzna Mitropoliji Beogradskoj".

U donjoj traci tekst je teško oštećen, ali verovatno predstavlja citat iz Psalama: "Zavoleh blagoljepije doma tvoega..."

Mitra je čuvana u manastiru Krušedol sve do 1941. godine.

Inače, Katarina Kantakuzina je 1454. poručila izradu takozvanog "Varaždinskog Apostola", bogoslužbene knjige koju čine Dela apostolska i njihove poslanice, koji se takođe čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve.