Sto godina od rođenja Mire Trailović: Pozorišna legenda koja je ostavila trag daleko izvan granica stare Jugoslavije

Mira Trailović, režiser, jedna od najdominantnijih ličnosti srpskog, ali i teatra daleko van granica tadašnje Jugoslavije, rođena je na sutrašnji dan pre stotinu godina, 22. januara 1924. 

Među pionirima je avangardnog pozorišta na prostoru Istočne Evrope. Kao režiser predstavila je beogradskoj publici najznačajnija imena svetske pozorišne avangarde poput Ežena Joneskua, Pitera Bruka, Beketa, Grotovskog, Sartra, Edvarda Olbija, Tomasa Sternsa Eliota, Stanislava Ignaca Vitkjeviča. Upamćena je po postavci mjuzikla "Kosa".

Osnovala je, sa Radošem Novakovićem, 1956. pozorište Atelje 212, a potom i BITEF, Beogradski internacionalni teatarski festival, čiji je umetnički direktor bila od 1967. do smrti. 

Rođena je u Kraljevu, u izrazito intelektulanoj porodici, zavidnog porekla. 

Otac Andrija Milićević bio je poznati književni prevodilac. Postoji više desetina njegovih prevoda dramskih tekstova, a takođe drugih književnih dela, primera radi Aleksandra Dime.

Majka, rođena Simić, bila je izdanak jedne od uticajnijih porodica Srbije Obrenovića. Baka Katarina bila je dvorska dama kraljice Natalije Obrenović. Milan Simić, Mirin deda, bio je upravnik Nacionalnog teatra u Beogradu, osamdesetih 19. veka, njegov otac Aleksa bio je ministar finansija Kneževine Srbije još 1835.

Mira Trailović godine 1944, po oslobođenju, počinje da radi u Radio Beogradu, kao spiker. U tu kuću je zapravo dospela slučajno. 

Režirala oko 70 radio drama

Posvećuje se postepeno dramskoj sekciji radija. Režirala je oko 70 radio drama, po pravilu stranih pisaca.

Prethodno, završila je Drugu žensku gimnaziju u Beogradu, i pohađala dramsku sekciju muzičke škole.

Na insistiranje roditelja studirala je tehnologiju, arhitekturu, istoriju umetnosti. Konačno, uspelo joj je da se izbori za školovanje po njenom ukusu, završila je Visoku filmsku školu, diplomirala režiju na Akademiji za pozorišnu umetnosti. 

U istoj kući 1967. postaje profesor na katedri Radio režije, tadašnje Akademije za pozorište, film, radio i televiziju (od 1973. zvanični naziv je Fakultet dramskih umetnosti).  U teatru je počela kao pomoćnik režije u Jugoslovenskom dramskom pozorištu.

Tanjug/Jadranka Ilić

Atelje 212, čiji je bila saosnivač, otvoren je njenom režijom koncertnog izvođenja Geteovog "Fausta", novembra 1956. 

Pozorištem Atelje 212 rukovodila je od 1961. Prethodno, na čelu Ateljea nalazio se Radoš Novaković, do 1958, zatim Bojan Stupica do 1961.

Režirala je dvadesetak predstava, među njima "Stolice" Joneskua, "Nesporazum" Kamija, "Nema izlaza" Sartra, "Ko se boji Virdžinije Vulf" Edvarda Olbija. 

Pod njenim vođstvom Atelje 212 je stekao zavidnu međunarodnu reputaciju. Smatra se da je to bio prvi teatar sa prostora nekadašnje Jugoslavije, u periodu socijalizma, koje je pozvano u SAD. Gostovali su širom sveta, u Njujorku, Parizu, Moskvi, Venecueli (Karakas), Meksiku.

Njena postavka "Kose" iz 1969, dugo pripremana, pošto su prethodne 1968. Mira Trailović i Zoran Ratković videli izvođenje na Brodveju, ostavila je ogroman trag. Bio je to rok mjuzikl Galta Mekdermota, po tekstu Džeroma Ragnija i Džejmsa Radoa.

Tekst je adapatirao Bora Ćosić. Posle izvođenja u SAD i u Londonu, bilo je to treće izvođenje mjuzikla "Kosa" u svetu.

Zanimljivo je da su autori Ragni i Rado izjavili da im je postavka "Kose" Ateljea 212 bila najdraža.  

Zbog jedne scene "Kosa" skinuta s repertoara

Navodno zbog scene u kojoj se cepaju vojne knjižice, predstava je skinuta sa repertoara nakon četiri godine i više od 200 izvođenja, što je zaista neobično.

Zaslužna je za postavku "Čekajući Godoa", Beketa, decembra 1956. Bio je to rani Atelje 212, još uvek u zgradi Borbe, smatra se da je to bilo prvo izvođenje u Istočnoj Evropi, ili "Kralja Ibija" Alfreda Žarija, koji će postati kultna predstava u izvođenju Zorana Radmilovića.

Osnivač je, sa Jovanom Ćirilovom, BITEF/a (Beogradski internacionalni tetarski festival) 1967. godine. 

Bila je to prelomna inovacija. Prvobitno zamišljen kao Nove pozorišne tendencije, BITEF je postao, i decenijama potom bio, prostor za najrazličitije avangardne teatarske tendencije i jedan od najznačajnijih pozorišnih festivala Evrope.

BITEF, koji će dovesti najveća imena svetskog teatra 20. veka u Beograd, sasvim izvesno je bio među ključnim pozorišnim festivalima onovremene Evrope.

Nema dileme da je u tadašnjim hladnoratovskim okolnostima izuzetan uspeh BITEF-a bio posledica i činjenice da su na njega dolazili i sa Zapada i sa Istoka, sa obe strane Berlinskog zida. 

BITEF zapravo nije bio isključivo avangardni, alternativni festival, programi su realno obuhvatali različite teatarske pravce, pa i tradicionalni folklor, pored izvorne namere da se u Beograd donesu najnovija kretanja u okviru avangardnog teatra.

Živela je i radila u Francuskoj 1983/84, u Teatru nacija u Parizu, takođe kao umetnički direktor Međunarodnog pozorišnog festivala u Nansiju. Osnivač je i rukovodilac pozorišne kuće "BITEF Teatar" 1989. godine.

Režirala je petnaestak TV drama, poput "Romana o Londonu" Crnjanskog, "Izgnanika" Džojsa, "Nore" Ibzena, "Nesporazuma" Kamija. 

Nagrade

Osim brojnih domaćih priznanja među kojima je bio čak i "Oskar popularnosti" dobitnica je zavidnih međunarodnih nagrada, poput francuske Legije časti, italijanskog ordena viteza kulture, nagrade Udruženja pozorišnih umetnika SAD, Međunarodnog pozorišnog instituta, pozorišnih društava Čehoslovačke ili Bugarske, Ordena zasluga za kulturu Poljske.

Lično, u poslu kojem je bila posvećena, doživljavana je kao pojam upornosti, odlučnosti, nesalomivosti, pa su je nazivali, grubo, "buldožer u bundi", pored nesumnjivog šarma  i retke opšte kulture, što je zaista izuzetan spoj.

Oni koji su joj bili bliski tvrdili su da je intimno zapravo bila konzervativac, tradicionalista.
Po nepodeljenom mišljenju njena razgranata delatnost bila je začetak nove epohe srpskog teatra.