Geopolitičko "igralište": Džihadisti ponovo preuzeli Alep, raste rizik od obnove rata u Siriji

Pozivi za deeskalaciju su se u ponedeljak umnožili kako je nastavljen munjevit napad džihadista i pobunjenika koji je doveo do zauzimanja ogromnih delova severne Sirije i izazvao strahove od potpune obnove rata koji traje više od decenije. Sirijski predsednik Bašar al Asad osudio je pokušaj da se "ponovo iscrta" mapa Bliskog istoka, dok su sukobi, prvi takvih razmera od 2020. godine, kao i ruski i sirijski vazdušni napadi, već odneli više od 500 života, prema podacima jedne NVO.

Do subote više od 48.500 ljudi bilo je raseljeno u Idlibu i severnom Alepu, u severozapadnim delovima zemlje, od kojih je više od polovine deca, saopštila je juče Kancelarija za koordinaciju humanitarnih poslova (OCHA) Ujedinjenih nacija, ističući brzo promenljivu situaciju. "Zabrinjavajuće. Desetine hiljada ljudi su pobegle", komentarisao je šef OCHA Tom Flečer na mreži X.

Sa svoje strane, generalni sekretar UN Antonio Gutereš je "zabrinut" zbog "nedavne eskalacije nasilja" i upućuje apel za "momentalni prekid sukoba", izjavio je za medije njegov predstavnik Stefan Duzarik.

Šta se desilo u Alepu?

Vašington je pozvao "sve zemlje" da preuzmu inicijativu kako bi se omogućila "deeskalacija", dok je EU takođe "osudila" ruske vazdušne napade "na gusto naseljena područja".

Po prvi put od izbijanja rata u Siriji, u proleće 2011. godine, sirijski režim je izgubio kontrolu nad celim Alepom, drugim najvećim urbanim centrom zemlje - što je poraz koji je izuzetno bolan za Damask - nakon opsežnog napada džihadista i pobunjenika koji su se udružili. Avijacije Rusije i Sirije odgovorile su tako što su bombardovale oblasti koje kontrolišu te organizacije u provinciji Idlib i susednoj provinciji Alep, ubivši 15 civila, među kojima ima i dece, prema Sirijskom opservatorijumu za ljudska prava.

Tanjug/AP

Na snimcima francuske agencije vide se naoružani džihadisti i pobunjenici kako patroliraju gradom Alepom, blizu istorijske tvrđave i međunarodnog aerodroma u gradu sa oko dva miliona stanovnika. "Ništa nije sigurno, ne znamo šta će se desiti", rekao je stanovnik putem telefona agenciji, ne želeći da otkrije svoje ime. Takođe je izneo mračne prognoze o situaciji, ističući da je zabrana kretanja koju su nametnuli protivnički borci "uklonjena u sedam sati ujutru". Protivnici "nisu nikoga uznemirili", ali su "neki rekli devojkama da se pokriju", dodao je on.

Džihadisti i pobunjenici su zauzeli vladine zgrade, zatvore, međunarodni i vojni aerodrom, navodi Sirijski opservatorijum za ljudska prava, NVO sa sedištem u Britaniji koja ima široku mrežu izvora u ratom zahvaćenoj zemlji. Južno, pobunjenici su juče raketirali Hamu, glavni grad istoimene provincije pod kontrolom vladinih snaga, što je rezultiralo smrću šest civila, prema istom izvoru. Prema sirijskom ministarstvu odbrane, juče su se "žestoki sukobi" odvijali između vladinih trupa, uz vazdušnu podršku, i "terorističkih organizacija" u severnom delu Hame.

Tokom telefonskog razgovora sa svojim iranskim kolegom Masudom Pežeškijanom, Asad je naglasio da "eskalacija terorizma" ima za cilj da "rascepa" region, da "rascepa njihove države i iscrta novu mapu regije na osnovu interesa i ciljeva Amerike i Zapada".

Tanjug/AP

Ruski predsednik Vladimir Putin i Pežeškijan izrazili su svoju "beskrajnu" podršku Asadu i pozvali na koordinaciju sa Turskom, koja podržava neke pobunjeničke organizacije. Predsednik Asad, s druge strane, traži od svojih saveznika više vojne pomoći, a posebno nakon napada koji je od 27. novembra odneo najmanje 514 života, uključujući 92 civila.

Ko je zauzeo Alep?

Hadž'at Tarir al Šam (HTŠ), organizacija kojom dominira nekadašnji sirijski ogranak Al Kaide, i organizacije sirijskih pobunjenika, od kojih neke podržava Ankara, izvršile su napad iz provincije Idlib, poslednjeg uporišta opozicije, i munjevitom brzinom zauzele desetine naselja u provincijama Alep, Idlib i Hama. U subotu su zauzeli većinu grada Alepa, osim severnih gradskih četvrti, gde uglavnom žive Kurdi.

Sirija je tokom rata podeljena na različite sfere uticaja, posebno tamo gde su strane u sukobu podržane regionalnim ili međunarodnim snagama. Zahvaljujući pretežno vojnoj podršći Moskve i Teherana, Damask je 2015. godine pokrenuo protivnapad koji mu je omogućio da postepeno povrati kontrolu nad većim delom zemlje, a 2016. godine da u potpunosti kontroliše Alep, ekonomski centar Sirije pre rata, čiji je deo bio pod kontrolom opozicije od 2012. godine.

Tanjug/AP

Sirijska vojska je juče izvestila da su izvedeni vazdušni udari, ruski i sirijski, protiv "pozicija, skladišta i linija snabdevanja terorista" u provincijama Alep i Idlib.

HTŠ i organizacije koje su se udružile s njom već su kontrolisale skoro celu provinciju Idlib, kao i delove susednih provincija Alep, Hama i Latakija. Sve do ovog napada, u severozapadnoj Siriji je proteklih godina vladao "nestabilan mir", nakon primirja koje je posredstvom Moskve i Ankare dogovoreno u martu 2020. godine.

Tanjug/AP

Sjedinjene Američke Države, koje takođe imaju raspoređene trupe na terenu u severoistočnoj Siriji, pružaju — na veliku ogorčenost Ankare — sa svoje strane podršku Sirijskim demokratskim snagama (SDF), čiji je dominirajući element kurdske jedinice Narodne zaštite (YPG). Ova alijansa, koja je bila udarna igla u operacijama protiv džihadističke organizacije Islamska država (ID), kontroliše veliki deo severne Sirije.

Kako je počelo Arapsko proleće 2011. godine?

Prvi ulični protesti 2011. godine brzo su se pretvorili u nasilni građanski rat u kojem je pola miliona ljudi poginulo, a više miliona raseljeno, ali i posredničku konfrontaciju među stranim silama. Demokratska opozicija brzo je bila izazvana islamističkim grupama koje su podržavale Turska, Saudijska Arabija i Katar, dok su Iran, Rusija i libanski Hezbolah priskočili u pomoć Asadovom režimu.

SAD, Francuska i Izrael uskoro su se uključile u sukob. Ankara je iskoristila priliku zbog slabosti Asadovog režima da projektuje svoj politički uticaj u regionu i da direktno interveniše protiv Narodne zaštitne jedinice Kurda (YPG), pobunjeničke grupe koja služi kao primarni sastavni deo Sirijskih demokratskih snaga. Godine 2013. rat se pretvorio u noćnu moru za sirijsku vojsku.

Asadova nekada moćna vojska, gubila je teren pred napredovanjem takozvane Islamske države (ID), nemilosrdne ekstremističke oružane grupe koja je preuzela kontrolu nad važnim delovima sirijske i iračke teritorije. Takozvana ID nametnula je striktno i nasilno tumačenje verskih uverenja i osvojila velike delove teritorije, preteći samom postojanju sirijske države. Rusija i Iran, zabrinuti zbog mogućnosti gubitka svog ključnog partnera u tako strateškom području, direktno su se uključili u sukob da spasu Asadovu vladu i svoje vojne ispostave.

Tanjug/AP

Rusija ima dve važne vojne baze na istočnom Mediteranu na sirijskoj obali - mornaričku luku u Tartusu i vojni aerodrom u Keimimu. Iranu je potrebna sirijska teritorija da bi zadržao svoju povezanost i slobodan protok oružja i drugih ilegalnih dobara sa Hezbolahom u Libanu. Do 2015. godine, kombinovane akcije ruskih vazdušnih snaga i privatnih vojnih kompanija, poput Vagnera, sa specijalnim jedinicama Iranske revolucionarne garde i Hezbolaha, povratile su veliki deo teritorije na račun islamističkih i ID milicija.

Alep, koji je bio pod kontrolom Džabhat Al Nusre i Slobodne sirijske vojske, ponovo je zauzet od strane režima u Damasku 2016. godine nakon četiri godine bitaka i opsada, uz pomoć ruskog oružja i saveznika. Prema vojnim analitičarima, Rusi su primenili iste operativne taktike da zauzmu Marijupolj tokom invazije punog obima na Ukrajinu 2022. godine.

Tanjug/AP

SAD su inače ušle u sirijski rat 2014. s ciljem da unište ID i zaštite Kurde i demokratske snage. Ova vojska, predvođena YPG-om, odigrala je ključnu ulogu u borbi protiv džihadista i osiguravanju teritorija koje su zauzeli. U međuvremenu, Turska je nastavila da manifestuje svoje vojne ambicije u regionu, usredsređujući se na borbu protiv kurdskih jedinica koje smatra terorističkim.

S obzirom na složenu mrežu interesa i sukoba u Siriji, budućnost zemlje ostaje neizvesna. Različite vojne i političke frakcije nastavljaju da se bore za kontrolu, dok međunarodne sile nastoje da ostvare svoje ciljeve. Humanitarna kriza se pogoršava, a milioni ljudi ostaju pogođeni ratom i nesigurnošću.