Drugi svetski rat počeo je pre 85 godina

Napadom nacističke Nemačke na Poljsku, 1. septembra 1939. pre 85 godina, počeo je Drugi svetski rat, najdestruktivniji koji je istorija videla. 

Napadu i podeli Poljske prethodio je sporazum sa Sovjetskim Savezom. Nemačka je 23. avgusta potpisala sporazum u Moskvi sa Sovjetskim Savezom, znan kao Pakt Ribentrop Molotov, po ministrima spoljnih poslova zemalja potpisnica.

Zanimljivo je da je ovome prethodilo višemesečno pregovaranje predstavnika Velike Britanije i Francuske u Moskvi, kada se uprkos opštem uverenju svetskog javnog mnjenja, Staljin odlučio na sporazum sa Hitlerom.  

Tajna konvencija Pakta Ribentrop Molotov predviđala je, osim uništenja Poljske, osvajanje i drugih zemalja, kao pribaltičkih država, Litvanije, Letonije, Estonije, otvoreno je takođe pitanje Finske. Sovjetski Savez je isto tako insistirao na preuzimanju Besarabije, u međuratnom periodu rumunske teritorije. 

Naknadnim sporazumom Berlina i Moskve došlo je do korekcije, izmenjena je linija razgraničenja na prostoru okupirane Poljske u korist Nemačke, a u zamenu je Litvanija, prvobitno namenjena Nemačkoj, prepuštena Sovjetima.

Britanija i Francuska, 3. septembra, u skladu sa prethodno datim garancijama, objavile su rat Nemačkoj. Prethodno, zapadni saveznici u nadi da će izbeći rat, nisu poštovali garantije date Čehoslovačkoj. Minhenskim sporazumom septembra 1938. Čehoslovačka, zemlja koja je u međuratnom periodu bila oličenje dosledne demokratije podrazumevajući i vrlo uspešan liberalan ekonomski model, prepuštena je brutalnosti nacističke Nemačke. 

Kao što nisu valjano reagovali na prethodne agresivne poteze Berlina, poput aneksije Austrije marta 1938. Ili napada Musolinijeve italije na Etiopiju oktobra 1935, odnosno aneksije te zemlje po okončanju brutalnog rata.

Wikipedia.org/Unknown author

Šta više, nuđeni su ustupci, posebno fasističkoj Italiji, u vidu znatnih teritorijalnih koncesija u Africi, u nadi da će se Rim okrenuti zapadnim saveznicima.  

Napadom na Dancing, odnosno Vesterplate, 1. septembra u 4.45 sati ujutro, koji je izvela nemačka krstarica "Šlezvig Holštajn" započela su ratna dejstva. Istovremeno, nemačko ratno vazduhoplovsto započelo je bombardovanje pogranicne varošice Veilun. 

U međuratnom periodu Dancing, na poljskom Gdanjsk, bio je slobodni grad kao neka vrsta kompromisnog rešenja imajući u vidu interese kako Nemačke tako i Poljske.

profimedia

Rat Britanije i Francuske protiv Nemačke izašao je iz okvira Evrope pošto je Kanada 10. septembra 1939. godine objavila rat Nemačkoj.Poljska je već bila vojno poražena kada je Sovjetski Savez 17. septembra uputio trupe preko njene istočne granice s ciljem prethodno dogovorene podele.  

Drugi svetski rat izazvan je pre svega opredeljenjem nacističke Nemačke da izvrši reviziju rezultata Prvog svetskog rata. To je međutim bila samo inicijalna ideja. Ambicije su bile bitno šire. Nemačka, Italija i Japan težile su zapravo novoj podeli sveta. 

Što se Nemačke tiče, osnovna ideja, svojevrsna opsesija Adolfa Hitlera, bilo je osvajanje Sovjetskog Saveza. Bilo je tu više elemenata. Pre svega, verovao je da je ta resursima i prostranstvima prebogata zemlja razorena boljševizmom te da će biti relativno lak plen. Sastavni deo su bila i njegova sumanuta rasistička uverenja. Postojala je i namera ovladavanja Evropom, u ovoj ili onoj formi. Ideja preraspodele kolonija, opsesija konzervativaca koja se povremeno pominjala, za nacističku Nemačku je zapravo bila sporedna. 

Musolinijeva Italija je sa druge strane bila opsednuta preraspodelom kolonija, pre svega u Africi, stvaranjem velike kolonijalne imperije koja je Italiji prethodno izmakla, uz neskrivenu nameru ovladavanja priobaljem Mediterana. 

Japan je imao slične namere u Istočnoj i Jugoištočnoj Aziji, kao i na Pacifiku. Zvanično, Tokio je proklamovao oslobađanje azijskih naroda od evropskog kolonijalizma. U stvarnosti, to je značilo uspostavu mreže satelitskih država u Aziji i na Pacifiku, formalno suverenih, kako je delom rađeno i u međuratnom periodu.  

Nemačka je okupirala niz evropskih zemalja, Dansku, Norvešku, Belgiju, Holandiju, Luksemburg, Francusku leta 1940. godine, na opšte zaprepašćenje. 

Tanjug/AP

U to vreme u direktnom ratnom sukobu sa Nemačkom nalazila se samo Britanija.
Kraljevina Jugoslavija okupirana je aprila 1941. godine, a odmah potom i Grčka. 
Nesumnjivo ključni momenat u Evropi bio je napad Nemačke na Sovjetski Savez 22. juna 1941. Staljin je u prvom trenutku bio zaprepašćen, verovatno je rat sa Nemačkom očekivao bitno kasnije. 

Nemačke trupe su prvih meseci brzo osvojile ogromne teritorije Sovjetskog Saveza, uz brojne zarobljenike, metodom klinova oklopnih jedinica kojima su zaokruživane velike zone. Preokret će uslediti na samom kraju 1941. godine, na prilazima Moskvi. Sovjetske jedinice, formalno Crvena armija, započinju tada postupno kontraofanzivu. Usledilo je izvesno odstupanje Nemaca. 

Porazom Nemaca kod Staljingrada početkom februara 1943. postaje jasno da je slom Nemačke verovatan. Posebno nakon grandiozne tenkovske Kurske bitke, tokom jula i avgusta te godine poraz Nemačke postaje pitanje vremena. 

SAD su u rat ušle posle japanskog napada na Perl Harbur, na Havajima, vodeću pomorsku bazu Sjedinjenih Država na Pacifiku, decembra 1941. Prethodna zvanična neutralnost, proklamovana 5. septembra 1939. u stvarnosti je zapravo već bila narušena odlukom da se pomažu ratni napori Britanije.

Tanjug/Vladimir Sporčić

Zapadni saveznici su otvaranjem drugog fronta, prvo u Italiji 1943, a potom i u Normandiji, odnosno Francuskoj, izvršili bitan pritisak na Nemačku. Italija je kapitulirala 8. septembra 1943, odnosno kapitulacija je tada objavljena. 

Nemačka je pre iskrcavanja na Siciliji već poražena u Africi, gde su nemačke trupe pokušavale da pomognu Italijanima, u početku sa izvesnim uspehom, ali su ih Britanci zaustavili kod El Alamejna u Egiptu, tokom septembra i oktobra 1942. godine. Amerikanci su potom ovladali tadašnjim francuskim posedima u Magrebu, da bi potom usledilo iskrcavanje na Siciliji, zajedno sa Britancima. 

Japanu je uspelo da ovlada ogromnim prostranstvima, od priobalja Kine, sve do Burme, danas Mjanmar, uključujući tada francusku Indokinu, Maleziju, Singapur, Filipine, gotovo celokupnu Indoneziju, tada holandsku, kao i ogroman deo Pacifika. 

Nemačka je, pošto je pao Berlin, bezuslovnu kapitulaciju nakon gotovo šestogodišnjeg rata potpisala 8. odnosno 9. maja 1945. Ponegde, izvesnog otpora je još bilo, kao na prostoru bivše Jugoslavije gde je otpor obustavljen tek 15. maja.

Rat sa Japanom, na Pacifiku, nastavio se još mesecima, do kapitulacije Japana 2. septembra 1945. godine. Predaja Japana ubrzana je atomskim napadima SAD na Hirošimu i Nagasaki 6. odnosno 8. avgusta 1945. Bio je to konačni kraj Drugog svetskog rata.

Najrazorniji rat u istoriji čovečanstva doneo je neizmerna stradanja, razaranja, kao i zločine do tada nezabeleženih razmera, poput masovnih likvidacija civila, posebno Jevreja, do 6 miliona, Rusa, Srba, Poljaka, ili Kineza u Aziji.

Učestvovala je ukupno 61 država, a poginulo je oko 50 miliona i ranjeno više od 35 miliona ljudi. Kvalitet života ogromnog dela čovečanstva, onih koji su imali sreće da prežive, zadugo je nepovratno razoren.