Veliku nagradu "Ivo Andrić" dobili pesnik Saša Radojčić i nobelovac Abdulrazak Gurna Novi film Rajka Grlića "Svemu dođe kraj" 10. oktobra u Beogradu

Top tagovi

Kosovo i Metohija Izbori u SAD 2024. Rat u Ukrajini Kriza na Bliskom istoku

Aktuelno iz kulture

Šetnja Dvorskim kompleksom na Dedinju: Kakva sve blaga čuva dom poslednjih srpskih kraljeva

Komentari

Autor: Staša Rosić

18/05/2024

09:31

Šetnja Dvorskim kompleksom na Dedinju: Kakva sve blaga čuva dom poslednjih srpskih kraljeva - Copyright Arhiv Kraljevskog dvora

veličina teksta

Aa Aa

Beograd ima veliki broj istorijskih spomenika koji privlače pažnju kako domaćih, tako i stranih turista, a jedan od najposećenijih je Dvorski kompleks na Dedinju.

Od 18. maja ovaj velelepni svedok turbulentne istorije naših prostora ponovo je otvoren za obilaske i pruža jedinstven uvid u kraljevsku prošlost Srbije, društvene i političke promene koje su se odvijale na našim prostorima, naročito sredinom dvadesetog veka, ali i pravo umetničko blago koje čuvaju potomci dinastije Karađorđević, na čelu sa prestolonaslednikom Aleksandrom.

Istorija Dvorskog kompleksa na Dedinju

Od dinastičke smene na prestolu Srbije 1903. godine do izgradnje dvorova na Dedinju, kraljevi dinastije Karađorđević živeli su u Novom i Starom dvoru, reprezentativnim zdanju preko puta Doma Narodne skupštine, koji su sada sedište Predsednika Republike Srbije i Skupštine Grada Beograda.

Zamisao o podizanju novog vladarskog doma i njegovom izmeštanju iz centra grada u mirnije okruženje potekla je od kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića, neposredno uoči njegovog venčanja s rumunskom princezom Marijom, 1922. godine.

Prema romantičnom predanju, kralj je bio ljubomoran na lepotu svoje žene i želeo je da s njom živi dalje od užurbanog centra grada, dalje od očiju javnosti.

Izbor za lokaciju pao je na Dedinje, koje je sve do Prvog svetskog rata bilo pokriveno vinogradima, ali je između dva rata postalo dom beogradske elite.

Fotografija sa krštenja princa Petra, kojoj je prisustvovao i Albert, tadašnji vojvoda od Jorka, a kasnije kralj Velike Britanije i kum kralja Aleksandra I.

Dvorski kompleks je napravljen ličnim sredstvima po nalogu Kralja Aleksandra I i građen u periodu od 1924. do 1937. godine. Kralj nije dočekao da vidi konačni izgled svojih zdanja. Ubijen je 1934. godine u Marseju, a na čelo Srbije dolazi trojno namesništvo u ime tada maloletnog Petra Drugog Karađorđevića, u kom je kao rođak pokojnog kralja bio knez Pavle Karađorđević.

Početak Drugog svetskog rata 1939. stavio je Kraljevinu Jugoslaviju pred tešku odluku: da li da pristupi Trojnom paktu ili da se suprotstavi neuporedivo snažnijem neprijatelju. Odluka kneza Pavla da potpiše ponuđeni ugovor naišla je na žestoke proteste u zemlji, koji su 27. marta 1941. doveli do krize Vlade i vojnog udara. Kralj Petar Drugi proglašen je punoletnim i odmah preuzeo vlast od Namesništva. Jugoslovenska vojska bila je potpuno nespremna da se odupre invaziji nacističke Nemačke koja je usledila i Jugoslavija je za jedanaest dana bila okupirana. Kralj Petar II bio je primoran da zajedno sa Vladom emigrira, a svojoj kući se nikada nije vratio.

Dvor će dolaskom komunista na vlast postati mesto za smeštaj inostranih gostiju, a povremeno je Josip Broz Tito provodio vreme u jednoj od palata Dvorskog kompleksa - Belom dvoru.

Za vreme njegove 35-godišnje vlasti u dvoru su boravili neki od najznačajnijih svetskih lidera tog vremena, kao što su španski kralj Huan Karlos, britanska kraljica Elizabeta, car Etiopije Hajle Selasije i drugi.

U dvorskom kompleksu i dalje se čuvaju fotografije, slike i spomenici postavljeni tokom tog perioda, a nisu uklonjeni ni simboli komunističke Jugoslavije kojima su tada zamenjivani oni iz perioda monarhije, pre svega u zidnim i svodnim dekoracijama, srebrnini i lusterima.

Po raspadu Jugoslavije u dvoru je boravio i tadašnji predsednik Srbije Slobodan Milošević. Nakon njegove smene, dvorski kompleks je 2001. ustupljen na korišćenje princu Aleksandru II i njegovoj porodici.

Kraljevske građevine u raskošnom zelenilu

Dvorski kompleks na Dedinju sastoji se iz dve rezidencijalne palate - Kraljevskog i Belog dvora - smeštenih u raskošnom parku površine 134 hektara. U sklopu istog prostora nalaze se i Dvorska kapela Svetog Andreja Prvozvanog, ali i Beli paviljon sa koncertnom terasom i bazenom i pomoćnim objektima u vidu kuhinje i garaže.

Pogled na Kraljevski dvor iz Paviljona Belvedere, u kom se čuva skulptura "Povijest Hrvatske", delo Ivana Meštrovića

Na samom ulazu u dvorski park posetioci se prvo susreću sa zgradama dvorske straže i žandarmerije, a nedugo potom i sa "Rekreacionim centrom", jedinom zgradom Dvorskog kompleksa koja je izgrađena posle Drugog svetskog rata. Josip Broz Tito želeo je da to bude neka vrsta spa centra sa zatvorenim bazenom, ali nikada nije ispunila svoju ulogu.

Građevina od stakla i čelika, građena u duhu sredine dvadesetog veka i estetski odudara od ostatka kompleksa, ali su Karađorđevići, nju kao i ostale svedoke vladavine komunista, sačuvali i sada služi kao ostava.

Između Rekreacionog centra i Kraljevskog dvora nalazi se takozvana Slamnata kuća, prvi izgrađeni objekat u kompleksu, u kom je kralj Aleksandar I boravio dok je nadgledao izgradnju. Jedno vreme služila je kao učionica za njegove sinove - Petra, Tomislava i Andriju, a kasnije i kao atelje kraljice Marije, koja je bila talentovana likovna umetnica.

Pre nego što se vijugavim putem stigne do Kraljevskog dvora, nailazi se i na zgradu kuhinje, koja je po želji kralja izgrađena odvojeno od rezidencije, kako se mirisi ne bi širili novim dvorom. Ipak, prostor je sa trpezarijom povezan podzemnim tunelom dugim oko 80 metara.

Kraljevski dvor, u kom Karađorđevići i danas žive, nalazi se na platou s pogledom na Avalu, dok se ulaza pruža pogled na park i Beli paviljon (poznat i kao Belvedere) sa koncertnom terasom i bazenom.

Nešto dalje nalazi se i najčuvenija zgrada Dedinja - Beli dvor, čijim se nazivom često greškom oslovljava ceo kompleks.

Najveći deo kompleksa realizovan je prema zamisli arhitekte Živojina Nikolića kao glavnog projektanta, dok je zdanje Belog dvora realizovano po konkursnom rešenju arhitekte Aleksandra Đorđevića. U izgradnji i uredjivanju objekata učestvovali su neki od najznačajnijih umetnika, dekoratera, zanatskih radionica i arhitekata tog vremena, među kojima posebno mesto pripada ruskim stručnjacima Viktoru Lukomskom, Sergeju Smirnovu i Nikolaju Krasnovu.

Blago doma kraljevske porodice

Kraljevski dvor dom je, ne samo prestolonaslednika Aleksandra i princeze Katarine, nego i nekih od najvrednijih umetnina na našim prostorima.

Već po ulasku u hol postaje jasno kakvo se umetničko blago nalazi u dvoru. Zidovi su na ulazu ukrašeni kopijama fresaka iz Dečana i Sopoćana.

Iz hola se pravo ulazi u takozvani Plavi salon, u kom je kralj Petar II položio zakletvu i stupio na vlast. Prostorija je opremljena unikatnim stilskim nameštajem u goblen stilu, a zidovi ukrašeni baroknim slikama inspirisanim grčkom mitologijom.

Pogledaj galeriju

U istoj prostoriji mogu se videti i porodične fotografije Kralja Aleksandra i kraljice Marije, kao i kralja Petra II i njegove porodice.

Zastava koja se nalazila na automobilu u kom je ubijen kralj Aleksandar I u Marseju

Iz Plavog salona ulazi se u tri prostorije: kabinet, u kom se između ostalog čuva zastava sa automobila u kom je ubijen kralj Aleksandar I, biblioteku sa brojnim skulpturama i velikim globusom italijanskog kartografa Vinćenca Koronelija iz 17. veka, oštećen tokom bombardovanja 1999. i Zlatni salon prepun renesansnih blaga.

Zlatni salon naziv je dobio po plafonu u boji zlata

Izdvajaju se dva retka firentinska kasona sa panelima iz 15. veka, koji prikazuju mladu iz porodice Freskobaldi i mladoženju iz porodice Nazi i renesansna slika čuvenog umetnika Palme il Vekija iz 1526. koja prikazuje Svetu Porodicu sa Svetim Jovanom, Katarinom i samim slikarem.

Zlatni salon vodi u trpezariju, čiji su zidovi takođe ukrašeni umetninama - velikom flamanskom tapiserijom koja prikazuje Aleksandra Makedonskog u bici i portretima kraljeva Aleksandra I, Petra I i Petra II.

Soba šapata i zabava na dvoru

Da je kralj planirao da dvor bude i mesto za opuštanje i zabavu, dokaz je raskošno ukrašen suteren Kraljevskog dvora, inspirisan pričama iz "Hiljadu i jedne noći".

Ruski umetnici oslikavali su neobične svodove ovog prostora, od kojih jedan predstavlja prikaze iz epske pesme "Ženidba Dušanova", a od prostorija su tu glavni hol, Soba šapata, prostorija za igre, Pušačka soba i bioskop.

Soba šapata dobila je naziv po maloj fontani koja se u njoj nalazi, a koja je imala ulogu prigušivača zvuka, dok su u prostoriji vođeni poverljivi razgovori.

Detalj skulpture "Vitez u kontemplaciji"

U podrumu se čuva i jedina sačuvana skulptura koju je radila kraljica Marija, poznata kao "Vitez u kontemplaciji".

Kraljevska kapela Svetog Andrije Prvozvanog

Krsna slava Karađorđevića je Sveti Andrija Prvozvani i u njegovu čast kralj Aleksandar I podigao je Kraljevsku kapelu unutar kompleksa, koja se nalazi tik uz Kraljevski dvor.

S ulaza u kapelu pažnju privlači prikaz raspeća Svetog Andreja Prvozvanog

Impozantan ikonostas, nabavljen je iz Grčke prema želji kralja Aleksandra I, na kom su danas primetna oštećenja koja su na njemu namerno naneli komunisti.

Arhiv Kraljevskog dvora

Ikonostas

Takođe je nestala ikona Bogorodice sa Hristom sa ikonostasa, koja je prema Titovom naređenju, neposredno pre državničke posete etiopskog cara praktično preko noći zamenjena neosveštanom slikom koja u potpuno drugačijem stilu predstavlja čuvenu kompoziciju Bogomajke sa Detetom.

Freska Hrista Pantokratora sa oštećenjem

Na fresci Hrista Pantokratora koja oslikava unutrašnji deo kupole na liku Hrista, tačno na čelu, nalazi prostrelna "rana" naneta pucnjem iz puške.

Nesuđeni dom kralja Petra II

Nakon duže šetnje parkom, od Kraljevskog dvora stiže se do čuvenog Belog dvora, čije ime danas važi za sinonim za celi kompleks.

Portret kralja Aleksandra I, delo Paje Jovanovića, vidi se već na ulazu u Beli dvor

U njegovom holu može se videti veliki portret kralja Aleksandra I, delo Paje Jovanovića, ali i niz drugih značajnih umetničkih dela velikog formata - Predeo sa antičkim figurama i prosjakom, Žan-Fransoa Mijea iz sredine 17. veka i Alegorijska kompozicija Nikole Šaprona.

Pored trpezarije u stilu čipendejla, u kojoj se čuva porcelanski servis za ručavanje iz 18. veka, čiji je svaki deo ručno rađen, najveću pažnju privlači Zlatni salon u kom su i nakon pada monarhije voleli da borave mnogi državnici.

Na sprat se stiže stepeništem iz Svečanog hola do pet velikih apartmana vodi galerija nad holom. U potkrovlju se nalaze stanovi posluge i pomoćna biblioteka.

Kralj je Beli dvor sazidao za svoje sinove Petra (budućeg kralja Petra II), Tomislava i Andreja, očekujući da će im biti potreban sopstveni prostor kada odrastu. Međutim, zbog njegove prerane smrti, u njemu je najviše boravio Knez-Namesnik Pavle, očekujući punoletstvo kralja Petra II.

Fotografije kralja Petra II i kraljice Aleksandre sa prestolonaslednikom Aleksandrom mogu se videti u Plavom salonu Kraljevskog dvora

Međutim, on nikada nije dočekao da se u njega useli. Poslednji kralj Kraljevine Jugoslavije zbačen je s vlasti odlukom nove komunističke Ustavotvorne skupštine FNRJ 29. novembra 1945. i najveći deo života proveo je u Sjedinjenim Američkim Državama. Preminuo je u Denveru 3. novembra 1970. i jedini je monarh na svetu koji je umro na teritoriji SAD.

Turistička organizacija Beograda organizuje posete Kraljevskom kompleksu od 18. maja i to svake subote u 9.30 i 12.30 časova.

Ulaznica od 1.500 dinara kupljena u Info centru Turističke organizacije Beograda uključuje organizovani autobuski prevoz od Trga Nikole Pašića do Kraljevskog kompleksa, kao i pratnju stručnog vodiča. Broj posetilaca u grupi je ograničen na najviše 30.