Spor oko Bilećkog jezera: Crna Gora tvrdi da ima pravo na deo hidroenergetskog potencijala Elektroprivrede RS

Crna Gora ima pravo na deo hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera i konačno rešenje će se tražiti u odgovarajućem pregovaračkom postupku, kazali su iz Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) na pitanje "Vijesti" da li Crna Gora ima pravo na deo proizvedene električne energije iz sistema hidroelektrana na Trebišnjici i na osnovu čega zasnivaju takav stav.

Iz Elektroprivrede Republike Srpske (ERS) koja gazduje sa dve od četiri hidroelektrane iz ovog sistema koji koristi vodu iz Bilećkog jezera, nisu odgovorili na pitanja "Vijesti" u vezi sa ovim problemom. Treća hidroelektrana je "Dubrovnik" u kojoj ERS i Hrvatska elektroprivreda dele proizvedenu struju, dok se četvrta "Čapljina" nalazi u Federaciji BiH.

Sve ove hidroelektrane, izgrađene u periodu od 1965. do 1981. godine, u potpunosti ili delimično koriste vodu iz Bilećkog jezera čiji deo pripada i Crnoj Gori, koja tada nije učestvovala u njihov izgradnji, ali izgradnju nije ni odobrila niti se odrekla svog prava.

Direktor ERS-a Luka Petrović za CIN-CG je u junu 2022. godine kazao da Crna Gora nema pravo na deo energije iz sistema Trebišnjice kao i da je to "neka inicijativa Vlade Crne Gore u tehničkom mandatu koja nema osnova".

"Oni hoće da kažu da imaju pravo na to, a kad se pravio sistem - nije ih bilo", poručio je tada Petrović.

IZ EPCG navode da se u raznim studijskim analizama, učešće sliva Crne Gore procenjuje na 30 do 45 odsto, u zavisnosti od više kriterijuma.

"Prema poslednjoj studiji, na povšinu Bilećkog jezera od 440 kvadratnih kilometara (hidrogeološki sliv), koji se nalazi na teritoriji Crne Gore, prosečno otekne u sliv Trebišnjice 20,55 metara kubnih u sekundi. Od te količine vode, 14,22 kubna metra u sekundi se pojavljuje na vrelima Trebišnjice i na te količine Crna Gora ne može polagati pravo korišćenja jer su to domicilne vode Republike Srpske. Ostatak od 6,33 kubna metra u sekundi otiče u pravcu Bilećkog jezera i u pravcu Sušice. S obzirom na to da ne postoje podaci o količinama koje podzemno otiču u ovim pravcima, u Studiji je usvojen odnos 70%:30%. Na osnovu toga je određena količina vode koja sa teritorije Crne Gore otiče u bilećku akumulaciju, na delu međudržavne granice. S druge strane, sračunata je podela hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera na dve susedne države - Crnu Goru i BiH. Po tom osnovu Crna Gora ima pravo korišćenja 20,21 odsto potencijala, odnosno 13,60 kubnih metara u sekundi pa je ova vrednost usvojena kao učešće Crne Gore u potencijalu Bilećkog jezera", naveli su "Vijestima" iz EPCG.

Prema podacima Studije Elektroprojekta Ljubljana 1973. godine, Crna Gora je izgubila pet milijardi KWh, a po podacima Energoprojekt-Hidroinženjeringa iz 2000. godine izgubljeno je tri milijarde kWh.

"Ovde je važno napomenuti da Crna Gora nije učestvovala u finansiranju izgradnje brana i drugih objekata sistema HET-a, i da se konačno rešenje mora tražiti u odgovorajućem pregovaračkom procesu", naveli su iz EPCG.

Iz ove državne kompanije navode da je pitanje razgraničenja međugraničnih reka, podele njihovog potencijala i rešavanja nastalih spornih odnosa, uređeno odredbama više međunarodnih konvencija, pravila, deklaracija i povelja koje se sve zasnivaju na principu "razumnog i pravičnog korišćenja voda".

U ovom slučaju, kako su naveli, relevantna su samo dva dokumenta: Helsinška pravila o korišćenju voda međunarodnih reka Komitet za vode Svetskog udruženja za međunarodno pravo (1966-1996), član IV i V, te Konvencija o pravu neplovidbenih korišćenja međunarodnih vodotoka - Komisija UN za međunarodno pravo (1997), član 5 i 6.

"Treba istaći i da Crna Gora, kao pribrežna država, nikada nije dala pisanu saglasnost za potapanje svoje teritorije vodama Bilećkog jezera; da je predstavnik Crne Gore u Komisiji za prijem hidroenergetskog sistema HE Trebišnjica rezervisao pravo svoje države da naknadno postavi zahtev za zaštitu svojih interesa; da država Crna Gora, kao titular pripadajućeg dela vode Bilećkog jezera kao javnog dobra, nije već 58 godina kod nizvodnih elektrana ostvarila svoja pripadajuća prava; da Bilećko jezero i sve četiri nizvodne elektrane su delovi jedinstvenog projekta energetske valorizacije voda međunarodne rijeke Trebišnjice, a koji je realizovan u okviru SFRJ kao zajedničke države Crne Gore, BiH i Hrvatske; da sve osnovne proizvodne perfomanse četiri nizvodne elektrane daju vode Bilećkog jezera i po tom osnovu je proizvodnja HE 'Dubrovnik' dugi vremenski period i deljena između Hrvatske i BiH 22:78%", naveli su iz EPCG.

Iz ove kompanije su kazali da je u prethodnom periodu, bilo više pokušaja za dogovor.

"Preduzimali smo niz inicijativa u pravcu saradnje sa ERS-om, počevši od formiranja radnog tela na nivou EPCG, čiji je zadatak između ostalog bio uspostavljanje saradnje sa drugom stranom u vezi sa mogućom realizacijom i implementacijom određenih dogovora i shodno njima tehničkih rešenja, u duhu obostrano dobrih namera, s ciljem zajedničke valorizacije hidroenergetskog potencijala obostranih subjekata", naveli su iz EPCG.

Kovačević: Vodimo pregovore sa ERS, moguća naknada pola miliona

Opština Nikšić je zbog potapanja svoje teritorije do 1992. godine dobijala naknadu od tadašnje Elektroprivrede BiH.

Bivši gradonačelnik Nikšića Veselin Grbović je 2014. godine izjavio da je Republika Srpska prihvatila da im plaća nadoknadu za korišćenje akumulacije iz Bilećkog jezera, da ona neće biti fiksna na godišnjem nivou, već da će zavisiti od količine proizvedene električne energije.

Nakon toga su formirane komisije, ali nije došlo do naplate, pa je Grbović 2016. godine u izjavama pretio međunarodnom arbitražom, koja nije pokrenuta.

Sadašnji gradonačelnik Marko Kovačević kazao je "Vijestima" da su od početka mandata imali više razgovora na tu temu sa predstavnicima ERS.

"Po zakonima RS lokalne samouprave imaju pravo na određeni deo naknade, koja bi u slučaju Nikšića iznosila blizu pola miliona evra godišnje. Naše zakonodavstvo ne poznaje tu vrstu naknade i postavlja se pitanje na koji način bi Opština Nikšić tretirala taj prihod. U svakom slučaju jednostavnije je rešiti ono što su prava Nikšića u ovom slučaju nego što su prava Crne Gore kao države. Valja od nečega početi, taj prihod bi za našu opštinu bio značajan, tako da se nadam da će se u dogledno vreme makar u tom delu rešiti situacija. U delu koji se tiče prava države Crne Gore situacija je kompleksnija i sigurno će za to trebati više vremena da se reši pozitivno", naveo je Kovačević.

Prilikom izgradnje akumulacije, potopljena su crnogorska sela Panik, Orah, Čepelica, Zadublje i Miruše sa zaseocima, iz kojih se odselilo oko 60 domaćinstava.