Zašto slavimo Božić na ovaj dan: Najprecizniji kalendar srpskog naučnika srpska crkva nikada nije primenila

Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca priznala je upotrebu gregorijanskog kalendara 1919. godine, pa je tako posle noći 14. januara jutro svanulo na dan 28. januara. Od tog trenutka se u narodu govori da pravoslavni Srbi najradosniji hrišćanski praznik obeležavaju 7. januara, iako je to zapravo 25. decembar po julijanskom kalendaru.

"U prvom veku pre nove ere, rimski imperator Gaj Julije Cezar zadužio je egipatskog astronoma Sozigena da izradi kalendar zasnovan na proračunu o rotaciji i revoluciji: okretanjima Zemlje oko svoje ose i oko Sunca. Kalendar je nazvan julijanski, a godina u kojoj je proglašen u Rimskoj republici – postala je prva", kaže za Euronews Srbija istoričarka dr Ivana Spasović iz Arhiva SANU u Beogradu.

Po tom kalendaru dan je imao 24 časa, godina 365 dana, podeljena prvo na deset, a kasnije na 12 meseci. Tek u šestom veku, izmenjen je kalendar, a za prvu godinu je uzeto Hristovo rođenje.

Osim te izmene početne godine, dodaje istoričarka Spasović, julijanski kalendar je ostao sačuvan i podrazumevao je čak i prestupne godine (svake četvrte godine – 366 dana, tačnije uvođenje 29. februara, jer je trajanje revolucije 365 dana i oko šest sati). 

"U 16. veku, u doba renesanse, astronomija je doživela uspon, čiji su najviši domet Kopernikova heliocentrična teorija i njegovo besmrtno delo o kretanju nebeskih tela. Ishod ovih učenja je reforma julijanskog kalendara, koju je, po ideji Alojzijusa Lilijusa, izveo rimski papa Gregor XIII. Zato je kalendar nazvan gregorijanski", objašnjava Spasović.

Pixabay

Gregorijanski kalendar proglašen je 1582. godine. Zbog ispravljanja astronomske greške, izbrisano je deset dana, tako što je posle 5. oktobra usledio 15. oktobar. Ujedno je, radi tačnosti novog kalendara, dogovoreno brisanje po još jednog dana u svakom narednom veku. 

"Po svemu ostalom, gregorijanski kalendar ostao je skoro isti kao julijanski. I u njemu su sačuvane prestupne godine, svake četvrte, osim što to ne važi samo za tzv. sekularne godine, a to su one koje se završavaju sa dve nule. Tako razlika julijanskog i gregorijanskog kalendara u 20. i 21. veku iznosi 13 dana", objašnjava Spasović.

U hrišćanskoj crkvi, podeljenoj na katoličku i pravoslavnu od 1054. godine, ova reforma kalendara samo je pojačala neslaganje.

"Razlika je posebno uočljiva u datumima praznika, najviše na primeru Božića, jer 25. decembra, dan Hristovog rođenja, po julijanskom kalendaru pada 7. januara po gregorijanskom", dodaje istoričarka.

Evropske zemlje su u različito vreme prešle na gregorijanski kalendar. Kraljevina Srbija nije to učinila, a nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, primenila ga je od 1919. godine.

"Razlog za tu odluku je bila potreba, čak i nužnost da se uskladi sa kalendarima ostalih zemalja. U to vreme, pred održavanje Versajske konferencije, većina država je to učinila, uključujući i one koje su nastale od zemalja koje su već bile prešle na gregorijanski kalendar", podvlači sagovornica.

U srednjevekovnoj srpskoj državi, pa i u doba arhiepiskopa Save Nemanjića i kralja Stefana Prvovenčanog, u upotrebi je bio Vizantijski kalendar.

"Kalendar Istočnog Rimskog carstva, odnosno Vizantijskog carstva, važio je od 10. veka do pada Carigrada pod Osmansko carstvo 1453. i bio je kao julijanski, osim što je za prvu godinu uzimao biblijsku godinu postanka sveta 5508. p.n.e, a za prvi dan u kalendaru uzeo je 1. septembar", govori Spasović.

Hrist rođen četiri godine pre nove ere, Božić zamenio paganski praznik

Istoriji je poznato da je Isus rođen oko četiri i po godina pre nove ere, kaže za Euronews Srbija verski analitičar Draško Đenović, dodajući da je do odstupanja došlo jednostavno zato što su Rimljani vekovima kasnije zabeležili taj datum kao prvu godinu.

"Zapravo se pretpostavlja da je Isus rođen u ranu jesen. To znamo po pojedinim detaljima iz Svetog pisma. U trenutku kada se Isus rodio bio je popis stanovništva, koji sigurno ne bi  bio organizovan zimi u Palestini. Svako je morao da se vrati u svoje mesto rođenja i zato i znamo da su Marija i Josif išli u Vitlejem, odakle je rodom bio Josif", objašnjava Đenović.

Datum koji je uzet kao Isusov rođendan 25. decembar, objašnjava on, bio je praznik božanstva sunca.

"Kada je Konstantin odlučio da ujedini dva dela svog carstva, hrišćane i većinu, koju bismo danas nazvali neznabožcima ili paganima, on je našao idealan taktički korektan model, a to je da neznabožačkim praznicima da hrišćansko obeležje", objasnio je sagovornik.

profimedia

S obzirom na to da je najveći praznik bio dan boga sunca, u Rimskom carstvu se od tada slavio hrišćanski praznik.

"Isto tako Uskrs je nekada slavio boginju plodnosti Išter, odakle dolazi engleski naziv Easter, i  potiče simbol crvenih jaja", dodaje verski analitičar.

Najprecizniji kalendar čuvenog srpskog naučnika

Srpski i svetski naučnik Milutin Milanković (1879-1958), doktor tehničkih nauka, profesor nebeske mehanike, autor remek-dela nauke "Kanon osunčavanja", kao i astronomske i matematičke teorije klimatskih pojava, izumitelj u oblasti izolacije, graditelj vodovoda i mostova, tvorac je i najtačnijeg kalendara koje je većina pravoslavnih crkava prihvatila.

Na kongresu svih pravoslavnih crkava, koji je sazvao Vaseljenski patrijarh i koji je otvoren 1. maja 1923. godine u Carigradu, Milanković je podrobno i uverljivo izložio svoj novi precizniji kalendar, koji često nazivamo novojulijanskim ili revidiranim julijanskim kalendarom.

WikipediWikipedia.org/Nepoznati autora.org/Nepoznati autor

Kada je završio izlaganje, Milanković je od svih prisutnih delegata obasut čestitkama i pohvalama, naglašava Spasović.

Posle kongresa, SPC je kalendar prihvatila, ali je njegovu primenu odložila. Naučnik u svojim memoarima "Kroz vasionu i vekove", epistolarnoj knjizi koja je i svojevrsna istorija nauke, ne govori o razlozima odustajanja SPC od njegovog kalendara, niti o svom mogućem razočaranju zbog toga.

Zvaničan stav Crkve do danas je nepoznat, ali Đenović smatra da je možda u pitanju bio strah od dominacije katolicizma.

"U Kraljevini SHS kralj Aleksandar pokušavao je da pomiri nešto što je verovatno bilo nepomirljivo i gde postoje jasne podele. Može biti da je u tom trenutku Pravoslavna crkva odustala od Milankovićevog kalendara iz straha od dominacije katoličke crkve", smatra verski analitičar.

Na Milankovićev kalendar prešla je Carigradska patrijaršija, Aleksandrijska patrijaršija, Rumunska pravoslavna crkva, Bugarska pravoslavna crkva, Kiparska pravoslavna crkva i Grčka pravoslavna crkva.

Julijanski kalendar i dalje poštuju Antiohijska patrijaršija, Jerusalimska patrijaršija, Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija, Ruska pravoslavna crkva, Ukrajinska autokefalna crkva, Gruzijska pravoslavna crkva, Japanska pravoslavna crkva.

Neke crkve koriste oba kalendara - Albanska pravoslavna crkva, Poljska pravoslavna crkva i Pravoslavna crkva čeških zemalja i Slovačke.

"Ovo nije podela na katolike i pravoslavce"

Danas, bez obzira na religiju, ceo svet koristi gregorijanski kalendar, što je neophodno, zbog saobraćaja, tehnologija, poslovnih i drugih usaglašavanja.

Verski analitičar ističe da za Crkvu doček Nove godine nije praznik, već jednostavno administrativni datum. Tako je došlo do toga da, iako obeležavamo "srpsku Novu godinu", u narodu takođe poznatu kao "mali Božić", 13. januara, sa znatno većim slavljem ispraćamo staru godinu po gregorijanskom kalendaru, 31. decembra, pa ispada da nam je nova godina pred Božić umesto obrnuto.

"Hrišćani nekada nisu ni slavili novu godinu. Ako pogledate novine od pre 100 godina, videćete da je taj datum zabeležen više kao administrativno pitanje, poput početka fiskalne godine", kaže Đenović.

On dodaje da je iz više razloga pogrešna podela da katolici slave Božić 25. decembra, a pravoslavci 7. januara. Pored toga što oni pravoslavci koji poštuju Milankovićev kalendar takođe slave 25. decembra, ova podela zanemaruje veliki broj protestanata i evanđeoskih hrišćana, koji takođe prate zapadni kalendar.

Tanjug/Vladimir Šporčić

"Na ovaj praznik svakako ne bi trebalo da se bavimo ovakvim podelama, jer je Isus umro za sve ljude bez obzira na pol, boju kože, naciju... On nije bio ni pravoslavac ni katolik i nije pratio ni julijanski, ni gregorijanski kalendar. U Evanđelju po Jovanu piše: 'Jer Bog je tako zavoleo svet da je svog Jedinorodnog Sina dao da svako ko veruje u njega ne propadne, nego da ima večni život', a mi se sada bavimo ovakvim sitnicama", zaključio je Đenović za Euronews Srbija.